Percepcja mleka kobiecego i karmienia piersią na przestrzeni dziejów

Percepcja mleka kobiecego i karmienia piersią na przestrzeni dziejów

Mleko kobiece, ze względu na swój unikatowy i gatunkowo swoisty skład, który w pełni dostosowuje się do aktualnych potrzeb dziecka, stanowi „złoty standard” w żywieniu noworodków. Mleko kobiece jest nie tylko źródłem substancji odżywczych (białek, tłuszczy, węglowodanów, witamin, minerałów) niezbędnych dla prawidłowego wzrostu i optymalnego stanu odżywienia noworodka, lecz także dostarcza małemu organizmowi komórki macierzyste i szereg związków biologicznie czynnych, m.in.: enzymy, hormony, immunoglobuliny, czynniki wzrostu, cytokiny.

Związki te wykazują bezpośrednią aktywność przeciwdrobnoustrojową chroniąc niedojrzały układ odpornościowy dziecka oraz działają przeciwzapalnie i immunomodulująco. Karmienie piersią przynosi natychmiastowe oraz odległe korzyści zdrowotne zarówno dla matki jak i dziecka. Wśród skutków natychmiastowych dla dziecka wymienia się zmniejszenie zachorowalności na biegunkę, infekcyjne zapalenie dróg oddechowych, martwicze zapalenie jelit, bakteryjne zapalenie opon mózgowordzeniowych, czy zakażenia układu moczowego. Ponadto karmienie piersią zapobiega rozwojowi nadwagi, otyłości, cukrzycy typu II, nadciśnienia tętniczego, astmy.

Pulchiorer Charitum. Engraving by R. Morghen, 1795, after A. Allegri, il Correggio.

Krótka historia karmienia piersią

Mleko kobiece nie zawsze było uważane za najlepszy pokarm dla nowonarodzonego dziecka. Na przestrzeni dziejów na popularność i postrzeganie karmienia piersią wpływ miało wiele czynników jak panujące w danym czasie warunki ekonomiczne, społeczne, naukowe, polityczne, a także obowiązująca moda. W prehistorii mleko kobiece stanowiło jedyny pokarm dla dziecka, a dieta oparta na mleku trwała do momentu ukończenia przez dziecko 4-6 roku życia, kiedy to u dzieci pojawiały zęby trzonowe.

Zmiana trybu koczowniczego na osiadły w okresie neolitu, sprawiła, że kobiety musiały poświęcić więcej czasu na uprawę roli i hodowlę zwierząt. Okres karmienia piersią skrócił się do 2–3 lat, a pokarm kobiecy zaczęto zastępować pierwszymi formami karmideł, co potwierdzają wykopaliska naczyń, którym przypisuje się rolę ówczesnej butelki. W starożytności karmienie piersią uchodziło za ważną i intymną czynność. O jego istotnej pozycji świadczy wiele dzieł malarskich i literaturowych, w których matka karmiąca stanowi symbol miłości dobroczynnej, cierpliwej, ofiarnej względem innego człowieka. Kobietom niejednokrotnie narzucano karmienie piersią swojego potomstwa, uważając, że zostały one przystosowane i odpowiednio obdarzone do takiej formy żywienia przez naturę.

W sytuacji, gdy kobieta nie mogła karmić, dziecko oddawano mamkom-kobietom karmiącym piersią nie swoje dzieci. Instytucja mamek prężnie rozwinęła się szczególnie w starożytnym Rzymie i Grecji, gdzie kobietom pochodzącym z wyższych warstw społecznych nie zależało na karmieniu. Mamki były starannie dobierane, a za kryterium wyboru służyła ich uroda, stan zdrowia, jakość, ilość a nawet zapach mleka. O zwyczajach panujących w średniowieczu, dotyczących karmienia niemowląt, dowiedzieć można się z „Kanonu Medycyny” — podręcznika używanego na uczelniach medycznych do końca XVII wieku, którego autorem jest perski lekarz i filozof Avicenna (980–1037 n.e.). W podręczniku zawarte zostały wytyczne odnoszące się do karmienia piersią, które zalecane było do ukończenia przez dziecko 2 roku życia, a następnie Avicenna namawiał matki do powolnego i stopniowego odstawiania dziecka od piersi przy jednoczesnym wprowadzaniu i rozszerzaniu diety o stałe posiłki.

Dzieciom, które nie mogły być karmione piersią żywność podawano w zwierzęcych rogach lub korzystano z usług mamek. W średniowieczu, a następnie w czasach nowożytnych, zawód ten cieszył się największą popularnością i był symbolem wolności i luksusu. Mimo zaleceń uczonych, karmieniu naturalnemu nie sprzyjały panujące przekonania. Kierowano się m.in. myślą antycznego lekarza — Soranusa z Efezu — zgodnie z którą karmienie potomstwa piersią odbierać miało kobiecie urodę i przyspieszać proces starzenia. Kobiety nie chciały być żywicielkami także dlatego, że w tamtym czasie karmienie piersią wiązało się ze wstrzemięźliwością seksualną. Sądzono, że męskie nasienie wpływa destrukcyjnie na mleko kobiece i może stanowić zagrożenie dla życia dziecka.

Mężczyznom, na czas karmienia potomstwa piersią przez ich żony, przysługiwało prawo do korzystania z usług prostytutek. Kobiety decydujące się na karmienie naturalne często były szykanowane przez rodzinę oraz zniechęcane do karmienia przez najbliższych. W okresie tym, zwłaszcza w XIX w., kobieta ciężarna i karmiąca budziła niesmak i niechęć w społeczeństwie. Kobiety odsuwano z życia publicznego i zalecano pozostawanie w domu. Karmienie piersią wiązało się z niepłodnością laktacyjną, co kłóciło się z chęcią posiadania licznego potomstwa przez kobiety szlachetnie urodzone. Prowadziło to tym samym do szybkiego oddawania niemowląt mamkom, a stawiane przed tymi kobietami wymogi stały się jeszcze bardziej rygorystyczne. Poza wcześniej wspomnianymi, pod uwagę brano dodatkowo m.in. stan uzębienia karmicielki oraz jej charakter — uważano bowiem, że wraz z mlekiem dziecko dziedziczy pewne jej cechy.

Uboższe warstwy społeczne korzystały z usług tańszych mamek. Mleko zwierzęce było podawane dzieciom w ostateczności. Obawiano się, że dzieci mogłyby odziedziczyć wraz z nim zachowania zwierzęce. Powrót do karmienia mlekiem matki można było zauważyć zawsze przy pojawieniu się kryzysu gospodarczego, czy kłopotów finansowych rodzin (przeważnie to utrata pracy wiązała się z powrotem do najtańszej formy żywienia dziecka). Rewolucja w karmieniu potomstwa nastąpiła w II. połowie XIX wieku. Wtedy to na bazie mleka krowiego i zboża powstała pierwsza sztuczna mieszanka, wynaleziona przez niemieckiego chemika Henryka Nestle. W ślad za nim zaczęto poszukiwania coraz to nowych składników, które miałyby służyć do produkcji innych sztucznych mieszanek. Miało to niestety opłakane skutki, gdyż śmiertelność dzieci wzrosła w tamtym czasie aż sześciokrotnie.

Szczyt popularności sztucznego karmienia przypadł dopiero na lata 50. XX wieku, kiedy to wprowadzono pierwszą sztuczną mieszankę w formie proszku. Ogromną rolę w tym zakresie odegrał marketing. Ówczesne reklamy głosiły tezy, że sztuczne karmienie jest dużo zdrowsze od naturalnego, a skuteczność tego przekazu potwierdzały statystyki — drastycznie zmniejszał się odsetek matek karmiących naturalnie. Wokół karmienia piersią narosło wiele mitów i przesądów, co sprawiło, że nawet dzisiaj — w świetle silnych dowodów naukowych — karmienie piersią budzi wiele kontrowersji.

Bibliografia

  • Grieco, S.F., Corsini, S.A. (1991). Historical perspectives on breastfeeding. UNICEF
  • Baranowska, B. (2012). Karmienie piersią w ujęciu historycznym., W: M.NehringGugulska, M. Żukowska- Rubik, A. Pietkiewicz (red.), Karmienie piersią w teorii i praktyce (s.25-29). Medycyna Praktyczna.
  • Musiał-Morsztyn, D., Bogdał, G., KrólakOlejnik, B. (2014). Karmienie piersią na przestrzeni dziejów. Część I – od starożytności do współczesności. Piel. Zdr. Publ. 4, 1, 59–64. https://www.pzp.umed.wroc.pl/pdf/2014/4/1/59.pdf
  • Miniak-Nikolajczyk, B. (2019). Rozprawa doktorska. Studium projektowe spersonalizowanego dozownika pokarmu dla niemowląt. Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi.

Autor

mgr farm. Paulina Gaweł — absolwentka farmacji na Uniwersytecie Medycznym im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Koordynator i farmaceuta w Banku Mleka Kobiecego w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym we Wrocławiu

Uwaga

Artykuł został wcześniej opublikowany w “Historia medycyny i farmacji: szkice i eseje” (red. Aleksander K. Smakosz, wyd. Pharmacopola).

Leave a Reply

Your email address will not be published.