Świat antyczny ma w swoim dorobku spore grono wybitnych medyków. Jednym z nich był bez wątpienia Galen, urodzony około 130 r. n.e. w Pergamonie. Zmarł około 216 roku w Rzymie. Ale kim był Galen?

Był on reformatorem i kodyfikatorem medycyny starożytnego świata, słynnym anatomem niewykonującym sekcji zwłok, filozofem, badaczem, pisarzem, lekarzem Marka Aureliusza, gladiatorów oraz filozofów. Do końca życia związany z rzymskim dworem. Jego nauki panowały w medycynie Zachodu i Wschodu przez ponad piętnaście stuleci i silnie zaważyły na jej rozwoju, gdyż zarówno medycyna europejska, indyjska jak i arabska wielce czerpała z jego dorobku.

Galena interesowała przede wszystkim anatomia oraz fizjologia. Jego prace oparte były w dużej mierze na poglądach jego poprzedników, ale pochodziły przede wszystkich z osobistych badań, jakie przeprowadzał na zwierzętach. Sekcji zwłok ludzkich nigdy nie prowadził skąd wynikało wiele błędów anatomicznych w jego dziełach.

Galen był uznawany za autorytet we wszystkich tematach medycznych przez 15 wieków. Jego koncepcje anatomiczno-fizjologiczne pozostały niekwestionowane aż do XVII wieku. Jako pierwszy zastosował badanie pulsu w diagnostyce chorób. Napisał ponad 600 traktatów, z których mniej niż jedna trzecia istnieje do dziś. Łączna objętość treści przypisywanych Galenowi wynosi 1300 stron.

Dorobek Galena

Galen był również twórcą wiedzy o postaciach leku, a ich działanie uznawał za zależne od tego, w jakiej formie były one podawane pacjentowi. Wprowadził za swojej lekarskiej kadencji wiele środków leczniczych i zupełnie nowe postaci leku. Usystematyzował przepisy ich sporządzania, na których z resztą przez następne stulecia opierała się cała, ówczesna medycyna farmakologiczna.

Więcej na temat historii anatomii i sekcji zwłok przeczytasz w poniższej monografii

Galen był również autorem niezachowanej do dziś encyklopedii obejmującej siedem sztuk wyzwolonych, w tym medycynę, oraz pracy, którą można uznać za podręcznik do sekcji zwłok. Opisał tam mięśnie, kończyny, problemy z oddychaniem oraz błędnie nakreślony układ ludzkiego krążenia. Cała jego medycyna była oparta wprawdzie na racjonalizmie, ale ten racjonalizm niejednokrotnie doprowadzał go do dociekań oderwanych od rzeczywistej praktyki. Niemniej logiczność jego systemu medycznego trafiała do umysłów średniowiecza, a poglądy zawarte w jego dziełach stanowiły idealną pożywkę umysłów kolejnej epoki, w tym teologicznego światopoglądu.

Poglądy w medycynie

Ogólne założenia swojej nauki opierał na poglądach filozoficznych Platona oraz Arystotelesa. Uważał, że wiedza o człowieku powinna opierać się na badaniach empirycznych, które później powinny być podstawą do wysuwania wniosków dla praktycznej działalności lekarza. Wedle niego, u podstaw tworzywa organizmu leżały cztery praelementy, czyli ogień, woda, ziemia i powietrze, odpowiadające czterem jakościom takim jak ciepło, zimno, wilgoć i suchość.

 Galen przyjął od Platona trójdzielną duszę, która miała być zlokalizowana w mózgu, sercu i wątrobie. Do jego najciekawszych spostrzeżeń w anatomii należały z kolei obserwacje układu nerwowego. W końcu dzięki nim potwierdził, że istnieje jedność mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów, obalając jednocześnie rolę mózgu jako narządu gąbczastego do chłodzenia krwi. Mózg według Galena miał być jedynie siedzibą myśli, powstawania wrażeń zmysłowych, źródłem zamierzonych ruchów, a także początkiem nerwów.

Przez lata poznał również budowę układu krwionośnego, choć wszystkie opisy jego poprzedników nie za bardzo pomogły mu w zrozumieniu jego fizjologii. Opisał jednak komory serca wraz z przystawkami bardzo szczegółowo, jednakże nie uwydatnił budowy i roli przedsionków, wiążąc je mylnie z naczyniami. Serce według Galena miało być zbudowane z mięśni i działać automatycznie. Krew w nim płynęła wedle niego wyłącznie w jednym kierunku i stanowiła podstawowy płyn w naczyniach, zawierającej też inne składniki takie jak żółć, czarną żółć i śluz.

Znał budowę układu oddechowego i obalił tym sposobem pogląd jakoby oddech był wynikiem ruchu ciepła. Opisał przy tym mechanizm oddychania, jako działanie mięśni oddechowych i przepony. Rolę tego układu określał w swoich pracach dwojako: po pierwsze stanowiło ono istotne źródło pobierania niezbędnego do podtrzymania życia powietrza oraz miejsce chłodzenia ciepła lewej komory.

W swoim dorobku zdołał też opisać układ mięśniowy i wykazał różnice między mięśniami, będącymi przyczyną ruchów zamierzonych, niezależnymi od funkcjonowania człowieka. Mimo że nie miał dużej wiedzy z optyki, próbował przedstawić istotę widzenia. Za organ najważniejszy wzroku uznawał on soczewkę. W przypadku innych zmysłów nie wniósł jednak nic więcej niż jego poprzednicy.

Wnioski

Co do wielu koncepcji Galena, próbował on godzić ze sobą przeciwstawne poglądy. Uważa się go nie bez powodu za przedstawiciela eklektyzmu w medycynie, a jego charakterystyczną cechą w filozofii było zatarcie granicy między zdrowiem, a chorobą. Był także amatorem antropologii, ponieważ w starożytnej Grecji zabraniano przeprowadzania sekcji ludzkich zwłok. Jedna jego skrupulatnie przeprowadzane badania na zwierzętach, zwłaszcza na świniach, pozwoliły mu na odkrycie jak tak naprawdę funkcjonuje żywy organizm.

Bibliografia