Historia medycyny i farmacji: szkice i eseje – Aleksander K. Smakosz (red.)

Opis

Współcześnie podział kompetencji lekarzy, farmaceutów i innych zawodów medycznych jest ściśle określony. Jednak aż do XIII w. ten podział wcale nie był tak ostry. W 1241 r. Fryderyk II Hohenstauf — cesarz rzymski, książę Szwabii, król Jerozolimy i Sycylii — opublikował edykt (Magna Charta), regulujący ówczesny system medyczny (tzw. Konstytucje Sycylijskie). Dokument ten zakazywał dzielenia kompetencji zawodowych aptekarzom i lekarzom. Poza tym regulował ceny leków prostych (simplicium), koszty produkcji środków leczniczych, a także zarządzał organizację urzędników, którzy mieli oceniać jakość usług oferowanych w Officina sanitatis, oraz czy oferowane leki są odpowiedniej jakości.

Edykt opisywał miejsce Apotheca, czyli magazyny do przechowywania gotowych leków. Farmaceuci wykonujący leki byli nazywani Confectionarii, a sprzedający je — Stationariii W związku z tym apteka, w znaczeniu miejsca do sprzedaży medykamentów, została nazwana Stationes. Obie grupy pracowników aptek musieli być licencjonowani przez Szkołę Medyczną w Salerno. Na końcu wygłaszali oni przysięgę, która mówiła, że będą oni wykonywać leki zgodne z Antydotarium Szkoły w Salerno. Podobnie, aby określać siebie „lekarzem” trzeba było ukończyć powyższą uczelnię. Apteki mogły być otwierane tylko w głównych miastach; w każdym z nich miało być dwóch „inspektorów aptekarskich”, którzy koordynowali ich pracę i wykonywanie niektórych leków, jak powidełek (Electuaria) i syropów (Syrupi). Jeżeli powyższe środki były wykonywane niezgodnie z zasadami sztuki, należało je konfiskować. Jeżeli władze wykryły, że „nadaptekarz” jest w zmowie z nierzetelnym pracownikiem apteki i pozwala na fałszowanie leków, był skazywany na śmierć.

Celem praktyki lekarskiej miała być odtąd diagnoza, leczenie chorych i udzielanie pacjentom informacji na temat farmakoterapii i leczenia. Farmaceuci zaś, mieli wykonywać i sprzedawać leki. Chociaż receptę lekarską znano już w starożytności, to dopiero w XIII w. wprowadzono regulacje, które pozwalały na sprzedaż leków tylko na podstawie przepisu od lekarza. W średniowieczu handlowano w aptekach także innymi produktami (wina, nalewki, przyprawy, pierniki, kleje, farby etc.), jednak nie miały one natury leków, w związku z tym pracownicy mogli udzielać o tych towarach informacji. Wkrótce podobne regulację wprowadzono w innych krajach europejskich. Wymagano, aby aptekarz posiadał rzemieślnicze wykształcenie, zakończone stosownym egzaminem i uzyskaniem koncesji na prowadzenie swojego sklepu.
W kolejnych latach powyższy status quo ulegał zachwianiu. Farmaceuci coraz częściej wykonywali drobne zabiegi „cyrulickie” — leczyli rany, amputowali kończyny, pomagali przy balsamowaniu zwłok. Podczas epidemii mogli oni pełnić również rolę „burmistrza powietrznego” — głównego specjalisty ówczesnego „centrum zarządzania kryzysowego”. Do jego zadań należała organizacja opieki nad chorymi, organizacja wywozu zwłok, zarządzanie izolacji, egzekwowanie praw, kontrola przygotowywania leków.

Publikacja, którą trzymają Państwo w ręce, jest wynikiem pracy wielu osób — farmaceutów, lekarzy, antropologów, aromaterapeutów, historyków medycyny i naukowców. Celem tej pracy jest propagowanie historii medycyny i farmacji. Artykuły poruszają wiele mało znanych problemów związanych z historią kultury medycznej, pokazują jakie czynniki miały wpływ na zmiany w farmakoterapii i przedstawiają historyczne aspekty wykorzystania surowców pochodzenia naturalnego w lecznictwie.

Spis treści

1. Doświadczenie choroby a kształtowanie się klasyfikacji chorób — G. C. Stender, Definitiones generum morborum, Gottingae 1764 (lek. med. Maria Gaj)
2. Medycyna najdawniejszych cywilizacji (Wioletta Nieścior)
3. Wpływ nauk i odkryć Paracelsusa na współczesną farmację i medycynę (Daniel Grudzień)
4. Czym otruto Sokratesa? Krótko o starożytnych truciznach (mgr farm. Marta Fijałkowska)
5. O broni biologicznej i chemicznej w świecie antycznym (Eryk Lamparski)
6. Percepcja mleka kobiecego i karmienia piersią na przestrzeni dziejów (mgr farm. Paulina Szczygioł)
7. Alicja i szamani — osobliwości muchomora czerwonego (mgr farm. Wiktoria Kurzyna)
8. Twarzą w twarz z trądem — oblicza choroby Hansena (Agnieszka Dziwak, mgr farm. Aleksander K. Smakosz)
9. Magia, alchemia, medycyna — krótka historia aromaterapii (mgr Marta K. Grochowalska)
10. Fenomen balsamowania zwłok ludzkich przy pomocy przypraw (mgr farm. Aleksander K. Smakosz)
11. Alchemia nuklearna, czyli dwa tysiące lat transmutacji (Katarzyna Król)
12. Whisk(e)y jako lek apteczny (Robert Koper)
13. Kykeon — eluzyjski enteogen (Konrad Krajniak)
14. Fosfor — historia, właściwości, symbolika (mgr farm. Tomasz Bober)
15. Co łączy glikozydy nasercowe z wykrywaczem kłamstw? Historia glikozydów nasercowych (Katarzyna Wer)
16. Etnofarmakologia cisu (mgr farm. Aleksander K. Smakosz)
17. Etnofarmakologia miodu (mgr farm. Aleksander K. Smakosz)
18. Dym ze spalanych roślin, czyli starożytne dziedzictwo na ziemiach polskich  (Anna Gruszka)
19. Etnofarmakologia piernika (mgr farm. Aleksander K. Smakosz)
20. Addytament sekretów dla poratowania ludzkiego zdrowia na czas zimowy według poradnika z 1787 roku księdza Pawła Biretowskiego (mgr Agnieszka Banaś)
21. „Sposób długiego zachowania zdrowia” w świetle XVIII-wiecznego poradnika Pons-Augustin’a Alletza (mgr Agnieszka Banaś)
22. O chirurgii i chirurgach w XVIII-wiecznej Polsce na podstawie rozprawy Rafała Józefa Czerwiakowskiego z 1791 roku (mgr Agnieszka Banaś)
23. Jak leczono w XVIII wieku na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pigułki balsamiczne doktora Krystiana Jakuba Moneta jako panaceum na wszystkie dolegliwości (mgr Agnieszka Banaś)
24. Początek rozwoju przemysłu farmaceutycznego w Polsce w okresie międzywojennym (Wiktoria Wściubiak)