Złoty eliksir życia i konfekty z pluskwiakami, czyli piżmo w lekach na dżumę od XVI do XVIII w.

Home / Złoty eliksir życia i konfekty z pluskwiakami, czyli piżmo w lekach na dżumę od XVI do XVIII w.

Aleksander K. Smakosz1

  1. Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
    Katedra i Zakład Biologii i Botaniki Farmaceutycznej
    ORCID 0000-0001-8458-6413

Tytuł rozdziału: Złoty eliksir życia i konfekty z pluskwiakami, czyli piżmo w lekach na dżumę od XVI do XVIII w.

Monografia: Epidemie: od historycznych postaci leku po COVID-19 (A. Smakosz, M. Dąsal (red.))

Seria wydawnicza: Acta Uroborosa

Tom: I

Strony: 13–32

Rok wydania: 2021

ISBN 978-83-957703-3-3 (oprawa miękka)
ISBN 978-83-957703-4-0 (wersja elektroniczna)
ISSN 2720-2593

Plik do pobrania:

I_A_Smakosz_Zloty_Eliksir_zycia_pizmo_dzuma.pdfPobierz

Abstrakt

W czasach “czarnej śmierci” wiele dyskutowano na temat źródeł i metod powstrzymania rozprzestrzeniania się dżumy. Za główne źródło zakażenia uznawano oddech pacjenta i nieprzyjemny zapach zapach. W związku z tym nie powinno dziwić, że lekarstwa na dżumę szukano w preparatach zawierających silnie pachnące surowce. Były to m.in. drewno agarowe, mirra, nardostachys, ambra i piżmo. Używano ich do wyrobu takich postaci leków jak: olejki lecznicze, proszki, okadzenia i pomadery.
Piżmo (wydzielina samca jelenia piżmowego — Moschus moschiferus L.), ze względu na swój silny i przenikliwy zapach, było bardzo częstym składnikiem lekarstw na “czarną śmierć”.
Leki stosowane na dżumę w dawnej medycynie i farmacji oparte na piżmie wykazują dużą różnorodność form i składników. W okresie od XVI do XVIII wieku najczęściej stosowaną formą leku na bazie piżma był pomader. Najwięcej różnorodnych receptur znaleziono w literaturze XVII wieku. Analiza wykazała, że na stosowanie wyżej wymienionych środków miały wpływ czynniki kulturowe, marketing i moda.

Słowa kluczowe: piżmowiec, piżmo, etnofarmakologia, czarna śmierć, dżuma

Abstract

Title: The Golden Elixir of Life and Confection with Hemiptera: musk in anti-plague drugs from 16th to 18th century

At the time of the “Black Death” there was much debate about the sources and methods of stopping the plague spreading. As the main source of infection was considered the patient’s breath and bad smell. It is not surprising that the cure for the plague was looked in preparations containing strongly scented raw materials. These included agarwood, myrrh, spikanard, ambergris and musk. They were used to make such forms of drugs as: medicinal oils, powders, fumigations and pomaders. Musk (the secretion of the male musk-deer—Moschus moschiferus L.), because of its strong and penetrating odor, was a very common ingredient in “black death” remedies
Medicines used for plague in ancient medicine and pharmacy based on musk show a great variety of forms and ingredients. Between the 16th and 18th centuries, the most widely used form of the drug based on musk was pomader. The most diverse formulations were found in the literature of the seventeenth century. The analysis showed that the use of the above-mentioned agents was influenced by cultural factors, marketing and fashions.

Keywords: musk-deer, musk, ethnopharmacology, black death, pestilence

Bibliografia

  1. Badius, J. (1502). Stultiferae naviculae. Seu Scapha fatuarum mulierum. Strassburg: Johann Prüss.
  2. Bartoszewski, W. (1630). Bezoar Z łez Ludzkich Czasv Powietrza Morowe[g]o w Roku Panskim 1624 Vtworzony Y Zacnemu Magistratowi Miasta Wileńskiego. Wilno: Drukarnia Akademicka.
  3. Bela Z. (1999). Aleksego Pedemontana Tajemnice. Monografia. Warszawa: Medycyna Praktyczna.
  4. Brant, S., Locher, J. (1497). Stultifera Navis. Strassburg: Johann Reinhard Grüninger. katalog: A2 Incun. 1497 B. https://digitalcollections.wesleyan.edu/object/wessca-1259.
  5. Browne, J. (1721). Antidotaria. London: J. Wilcox and Green-Dragon.
  6. Colledge of Physicians. (1665). Certain necessary directions as well for the cure of the plague, as for preventing the infection. London: John Bill and Chistopher Barker.
  7. Creuzburg, H. Ch. (1834). Kilka słów o kadzidłach wonnych w Aptekach używanych. Pamiętnik Farmaceutyczny Krakowski (wydawany przez Floryana Sawiczewskiego) T.1, 303–308.
  8. Dąsal, M., Smakosz, A., Kurzyna, W., Rudko, M. (2021). Leki z „rogu jednorożca” w kulturze medycznej i farmaceutycznej Europy. Farmacja Polska 77(2), 84-94.
  9. Duffin, C. J., Pymm, R. (2015). A Survey of Artificial Pharmaceutical ‘Stones’- Part 1. Pharmaceutical Historian 45(1), 2–9
  10. Flückiger, F. A., Hanbury, D. (1874). Pharmacographia. London: Macmillan.
  11. Gray, S. F. (1831). A Supplement to the Pharmacopoeia. London: Thomas and George Underwood.
  12. Kellwaye, S. (1593). A defensative against the plague. London: Iohn Windet.
  13. King, A. H. (2017). Scent from the Garden of Paradise. Musk and the Medieval Islamic World. Brill: Leiden, Boston.
  14. von Linné, C., Schreber, J. C. D. (red.). (1787). De materia medica. Lipsiae: Apud Wolfgangum Waltherum.
  15. Musk. (1842). Provincial Medical Journal and Retrospect of the Medical Sciences 12(4), 238.
  16. Paracelsus, T. (1563). Von der Pestilenz ein Büchlein. Straubing: Hans Burger.
  17. Petrycy, J. I. (1622). Præservatio Abo Uchrona powietrza Morowego. Kraków: Drukarnia Sebastiana Fabrowica.
  18. Pereira, J. (1842). The elements of materia medica and therapeutics. Vol. II. London: Longman, Brown, Green, and Longmans.
  19. Potter, S. O. L. (1931). Therapeutics, materia medica and pharmacy. Philadelphia: P. Blakiston’s Son.
  20. Schittny, H. R., Pietryja, M. J. (tłum.). (2015). Balsam Jerozolimski. Monografia leku na rany. Katowice: Herbarium św. Franciszka.
  21. Sawer, J. (1894). Odorographia. Second series. London: Gurney and Jackson.
  22. Schmitthenner, F. (1905). Pharmacognosie des Pflanzen- und Tierreiches. Leipzig: G.J. Göschen’she Verlagshandlung.
  23. Schröck, L. (1682). Historia Moschi. Augustae Vindelicorum impensis Theophili Gobelii.
  24. Siennik, M. (1568). Herbarz, to jest ziół tutecznych, postronnych i zamorskich opisanie […]. Kraków: Drukarnia M. Szarffenberga.
  25. Smakosz, A. K. (2018). Ocena farmakologiczna wybranych surowców i preparatów farmaceutycznych stosowanych w leczeniu dżumy według D. Alexii pedemontani De secretis libri septem (1563 r.) w opracowaniu Marcina Siennika (1568 r.). W: M. Dąsal (red.). Acta Uroboroi – W kręgu epidemii (7-26). Wroclaw: SKN Uroboros.
  26. Smakosz, A. K. (2019). Między lekiem a kosmetykiem. Właściwości farmakologiczne i receptury na pomum ambrae (pomander)., W: M. Dąsal (red.), Acta Uroboroi – w kręgu epidemii II (18-35). Wrocław: SKN Uroboros
  27. Smakosz, A. K. (2022). Historia naturalna przypraw. Pharmacopola.
  28. Strachocki, J. W. (1677). Krótki o Morowym Powietrzu diskurs. Oraz iakim sposobem od onego sie prezerwowac i w nim kurowac informacya. Kalisz.
  29. The Extra Pharmacopoeia. Martindale 21 ed. (1941). London: The Pharmaceutical Press.
  30. Trojanowska, A. (2012). Farmakopealne Leki Pochodzenia Zwierzęcego w Polskiej Literaturze Naukowej w Latach 1800–1869. Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN.
  31. Queensland Health. (2020). Medicines/pharmaceuticals of animal origin. https://www.health.qld.gov.au/__data/assets/pdf_file/0024/147507/qh-gdl-954.pdf [27.06.2021].
  32. Wall, O. A. (1917). Handbook of Pharmacognosy. St. Louis, C. V. Mosby company.
  33. Woroniecka, M. (1999). Surowce egzotyczne w czterech wydaniach farmakopei polskiej (1817–1971). W: B. Kuźnicka (red.). Materia Pharmaceutica. Historia Leków Naturalnych tom V. (43–105). Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN.
  34. Xiuxiang, M., Caiquan, Z., Jinchu, H., Cao, et al. (2006). Musk deer farming in China. Animal Science 82(01), 1–6, doi:10.1079/asc200516

Licencja

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC BY-NC-SA 4.0)

Strona główna repozytorium: www.pharmacopola.pl/repozytorium