Międzygatunkowa intoksykacja

Wydawać by się mogło, że jedynym gatunkiem szukających substancji psychoaktywnych w naturze jest człowiek. Znane są jednak inne gatunki zwierząt, którym również zdarza się korzystać z tej grupy substancji aktywnych. Najczęściej spotykaną aktywnością jest konsumowanie sfermentowanych owoców. Po te bogate w alkohol smakołyki celowo sięgają m.in. kotawce sawannowe. Kilka wieków temu ten gatunek małp został wprowadzony na Karaiby i od tej pory zaczęły sięgać po sfermentowaną trzcinę cukrową obecną w tamtym regionie. Naukowcy odkryli, że 1 na 5 małp preferuje napoje zawierające alkohol niż go pozbawione. Odkryto również, że młodsze małpy piją częściej, nawet do tego stopnia, że stają się agresywne lub tracą przytomność. Kotawce odkryły właściwości sfermentowanej trzciny po przeprowadzce, a kiedy i jak ludzie odkrywali właściwości psychoaktywne substancji znajdowanych w świecie naturalnym? Gatunek ludzki używał (i nadal używa) wielu roślin o takich właściwościach. Kiedy odkryto psychoaktywne działanie konopi? Kiedy zaczęto ją używać? Odpowiedź w poniższym artykule.

Archeobotanika Cannabis spp.

Konopie w Mezopotamii i Egipcie

Trudno jest określić, kiedy konopie zaczęły być eksploatowane i hodowane przez ludzi dla ich właściwości psychoaktywnych. Badania archeobotaniczne donoszą o odciskach tkaniny i sznurka konopnego na ceramice tajwańskiej oraz chińskiej (ok. 8000 lat p.n.e.). Jednak najprawdopodobniej powyższe odkrycia odzwierciedlają praktyczne zastosowanie włókien konopnych. Pierwszym jednoznacznym dowodem trwałego związku ludzkości z roślinami psychotropowymi są gliniane tabliczki zapisane pismem klinowym. Znaleziono je między innymi w ruinach Królewskiej Biblioteki Ashurbanipala w mieście Niniwa. Powyższe dokumenty opisują rośliny z rodzaju Cannabis, co świadczy o popularności konopi. Uznaje się, że tabliczki zawierają wiedzę gromadzoną przez cywilizacje sumeryjskie i akadyjskie od ok. 2600 r p.n.e. Z kolei w Egipcie, na początku okresu Nowego Państwa (ok. 1550 r. p.n.e.) niebieska lilia wodna i konopie indyjskie były powszechnie przedstawiane na rycinach i ofiarach grobowych. O konopiach wspomniano także w Papirusie Ebersa, najważniejszym staroegipskim dokumencie medycznym napisanym około 1600 roku p.n.e.

Więcej na temat Papirusu Ebersa znajdziecie w artykule: Początki medycyny: ludy pierwotne, Babilonia, Egipt

Konopie na subkontynencie Indyjskim

Na terenie współczesnego Turkmenistanu, Iranu i Afganistanu, odkryto ceramikę, która zawierała szczątki roślinne. Pochodziła ona z wczesnych lat trzeciego tysiąclecia p.n.e. Badania nad nimi ujawniły, że ludzie w tamtym regionie również używali roślin o działaniu psychoaktywnym. Mieszali oni gatunki z rodzaju Ephedra, czyli po polsku przęśl, z konopiami indyjskimi lub opium i prawdopodobnie
muchomorem czerwonym. Ta mieszanka może dobrze reprezentować rytualny i religijny napój ubóstwiany przez dwie grupy religijne grupy obecne w obszarze rzeki Oxus. Środek ten, zwany „soma” lub „haoma”, pojawia się następnie w tekstach Rig Veda i Avesta, które to położyły podwaliny pod hinduizm w Indiach i zaratusztrianizm w Iranie. Nawiązania do somy pojawiły się także w pierwszych formalnych, pisemny opisach stosowania roślin leczniczych w Ajurwedzie, a dokładnie w traktatach medycznych Charaka Samhita (ok. 900 r. p.n.e.) i Sushruta Samhita (ok. 600 r. p.n.e.). Oba teksty odzwierciedlają wiedzę zgromadzoną w poprzednim tysiącleciu i opisują odpowiednio 341 i 395 roślin leczniczych. „Somę”, konopie indyjskie, a także sammohin i sanjivan (badacze nie są zgodni o jakie rośliny chodzi), miały być stosowane jako środki znieczulające podczas operacji.

Pedanios Dioskurydes, żyjący w latach 40–90 n.e. grecki lekarz, w swoim dziele De Materia Medica (pol. O materii medycznej) co prawda wspomina o konopiach, ale nie przypisuje im żadnych efektów psychotropowych. Dioskurydesa cytowały kolejne pokolenia lekarzy i farmaceutów, jednak najbardziej cenionym z nich był Galen (129–200 n.e.), rzymski filozof i lekarz greckiego pochodzenia.

Od włókien do narkotyku

Konopie początkowo ewoluowały w Azji Środkowej, zanim ludzie introdukowali je w Afryce i Europie. Włókna konopne były używane do produkcji odzieży, papieru, żagli i lin, a jej nasiona były wykorzystywane jako żywność. Z czasem zaczęły być szeroko uprawiane w całej Ameryce kolonialnej i na hiszpańskich misjach na południowym zachodzie Ameryki Południowej. Na początku XVII wieku kolonie Wirginii, Massachusetts i Connecticut wymagały od rolników uprawy konopi. Należy jednak dodać, że wczesne odmiany konopi miały bardzo niski poziom tetrahydrokanabinolu (THC), substancji chemicznej odpowiedzialnej za działanie psychoaktywne rośliny.

Podsumowanie

Jak widać konopie są obecne wśród nas od tysięcy lat, obecnie nie mają jednak zbyt dobrej prasy. Czym jest to spowodowane? Jakie dokładnie występują gatunki konopi i czym się między sobą różnią? Jakie są główne substancje psychoaktywne w nich obecne i jak wpływają na mózg? Odpowiedź na te pytania możecie znaleźć w filmie dodanym na naszym kanale na YouTube:

oraz na naszym TikToku: https://www.tiktok.com/@pharmacopola.wydawnictwo

Bibliografia

• Ervin, F. R. et al. (1990). Voluntary consumption of beverage alcohol by vervet monkeys: Population screening, descriptive behavior and biochemical measures. Pharmacology Biochemistry and Behavior, 36, pp. 367–373.
• Kennedy, D. O. (2014). Plants and the Human Brain. Oxford University Press.
• Tse, S. (2015). http:// thescienceexplorer.com/nature/natural-highanimals-use-drugs-wild.
• history.com. (2017). https://www.history.com/topics/crime/history-ofmarijuana.

Autor

Anna Lewkowicz — absolwentka biologii i biotechnologii (Uniwersytet Jagielloński). Obecnie studentka bioinformatyki na KU Leuven. Wielokrotna finalistka i laureatka krajowych i międzynarodowych konkursów z zakresu nauk ścisłych i przyrodniczych jak Adamed SmartUP czy Barcelona International Youth Science Challenge. Prowadzi stronę Herbannum (Instagram) (Blog)

Uwaga

Pierwotnie powyższy tekst został opublikowany w czasopiśmie Pharmacopola, numer 2/2021