W starożytności mniszek lekarski był mało znaną rośliną, wykorzystywaną tylko zewnętrznie przy schorzeniach skóry. Doceniony został w średniowieczu przez Arabów, którzy stosowali jego ekstrakty przy dolegliwościach wątroby i śledziony. Awicenna używał ziela mniszka jako lek przeciw ukąszeniom skorpiona, a w Chinach i Indiach korzystano z niego w celu łagodzenia problemów skórnych.
W Polsce „mlecz” znaczenie zyskał w XVI wieku i był wszechstronnie stosowanym lekiem. Za najcenniejsze uważano ziele i korzenie zebrane w maju, gdyż miały one wtedy najlepsze działanie uzdrawiające. Ze względu na cenne właściwości lecznicze obecnie jest on ziołem szeroko wykorzystanym w lecznictwie, jest też wpisany na listę roślin leczniczych przez Światową Organizację Zdrowia i służy do produkcji leków. Co mówią o nim współczesne badania? O tym w dalszej części artykułu
Botanika mniszka lekarskiego
Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) należy do roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae). Często nazywany jest dmuchawcem, mlecznicą albo mleczem, choć to ostatnie określenie przynależne jest innej roślinie, dlatego bardzo często mniszek mylony jest właśnie z mleczem. Dmuchawiec jest rośliną wieloletnią, powszechnie występującą w strefie klimatu umiarkowanego Europy, Azji i Ameryki Północnej.
Zasiedla łąki, trawniki, pobocza i nieużytki, to pospolicie występujący chwast. Osiąga wysokość do 20 cm. Korzeń jest długi i gruby, słabo rozgałęziony, a ze skróconej łodygi wyrasta rozeta lancetowatych, głęboko wyciętych liści. Języczkowate kwiaty o barwie żółtej skupione są w koszyczki. Owocem jest niełupka z długim dzióbkiem, zaopatrzona w biały puch kielichowy, ułatwiający przenoszenie nasion. Okres jego kwitnienia przypada od kwietnia do sierpnia. Choć tworzy piękne złote dywany kwiatów na łąkach, w oczach rolników i ogrodników jest on trudnym do wytępienia chwastem.
Farmakognozja mniszka lekarskiego
W lecznictwie stosowane są korzeń, liście oraz kwiatostany mniszka. Kiedyś roślina ta pozyskiwana była tylko ze stanu naturalnego, natomiast obecnie ze względu na wzrost zapotrzebowania surowiec otrzymuje się dodatkowo z plantacji (często uprawiany we Francji,
Niemczech, Bułgarii oraz w Polsce). Działanie rośliny wynika z zawartości w jej częściach różnych związków chemicznych, które wywołują określony efekt na nasz organizm. Korzeń zawiera związki seskwiterpenowe, triterpeny (taraksasterol, alfa–amaryna, beta–amaryna czy taraksakozyd), sole potasu, fenolokwasy (m. in. kwas kawowy, cykoriowy) i inulinę. Charakteryzuje się on gorzkim smakiem, za co odpowiedzialne są seskwiterpeny.
Farmakopea Polska VI określa, że korzeń mniszka powinien zawierać nie mniej niż 0,3% kwasów fenolowych w przeliczeniu na kwas kawowy. Liście podobnie jak podziemne części są bogate w laktony seskwiterpenowe i triterpeny, a co więcej w flawonoidy, fitosterole i fenolokwasy, w tym w kwas kawowy, cykoriowy i chlorogenowy.
Według Farmakopei VI ziele powinno zawierać nie mniej niż 0,5% fenolokwasów, w przeliczeniu na kwas kawowy. Ponadto liście są skarbnicą beta–karotenu, witaminy C i witamin z grupy B oraz składników mineralnych: potasu, magnezu, krzemu i żelaza.
Jak widać skład fitochemiczny poszczególnych części dmuchawca trochę się różni. Warto wspomnieć, że ilość niektórych składników czynnych zmienia się w zależności od pory roku. Chociażby zawartość inuliny — od 2% wiosną do 40% jesienią. Wahania ilości dostrzega się też w poziomie steroli, a głównie sitosterolu. Najwyższy procent tego związku zauważalny jest w okresie słonecznym. Analizując działanie i profil leczniczy Taraxacum officinale zacznę od terpenów, które nie tylko warunkują gorzki smak, ale przede wszystkim pobudzają pracę wątroby i wydzielanie soku żołądkowego.
Więcej o działaniu surowców roślinnych na życie i zdrowie człowieka przeczytasz tutaj:
Zestaw Mieszanki olejków eterycznych + Historia naturalna przypraw
NAKŁAD OBU TYTUŁÓW SIĘ SKOŃCZYŁ!
NOWE, POPRAWIONE WYDANIA POWINNY POJAWIĆ SIĘ DO MAJA 2025 R.
Chcesz być na bieżąco? Subskrybuj nasz newsletter i obserwuj nas na social mediach!
Chcesz zanurzyć się w świecie aromatów?
To najlepszy zestaw tego sezonu!
Zestaw składa się z :
- Książki „Mieszanki olejków eterycznych do aromaterapii”
- Książki „Historia naturalna przypraw” z podpisem autora (wydanie z 2022; wydanie poprawione z 2024 tutaj)
- 4 zakładek i naklejki
Poprzednia najniższa cena: 99,00 zł.
Farmakologia mniszka lekarskiego
Wyciągi z korzenia oraz korzenia z zielem działają zatem żółciotwórczo i żółciopędnie, pobudzają przepływ żółci przez drogi żółciowe oraz przeciwdziałają odkładaniu złogów i kamieni żółciowych. Surowiec ten doskonale sprawdzi się w problemach z trawieniem, w braku apetytu i czynnościowych zaburzeniach wytwarzania żółci. Seskwiterpeny warunkują również aktywność przeciwzapalną, przeciwbakteryjną i grzybobójczą. Mniszek bardzo ceniony jest za efekt obniżania poziomu glukozy we krwi. Dzieje się to poprzez wpływ na wydzielanie i wrażliwość insuliny.
Patrz również: Cis europejski – drzewo o janusowym obliczu
Działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne
Wspomniana właściwość wynika z farmakologicznego współdziałania związków czynnych obecnych w roślinie. Obecność fitosteroli, inuliny i kwasów organicznych sprawia, że ekstrakty z korzenia i liści powodują wzrost wydalania lipidów, kwasów żółciowych i cholesterolu. Wobec tego przyczyniają się do regulacji poziomu cholesterolu w organizmie i zmniejszają ryzyko chorób układu krążenia.
Liście wykazują silnie działanie moczopędne i przeciwzapalne. W badaniach in vivo potwierdzono, że wyciąg z dmuchawca jest w stanie wygasić stan zapalny trzustki. Natomiast w badaniach na zwierzętach dowiedziono protekcyjny wpływ zioła na uszkodzoną tkankę płuc. Poprzez usprawnianie pracy wątroby i nerek oraz pobudzanie przemiany materii jest on dobrym ziołem oczyszczającym i odtruwającym organizm.
Ekstrakty z korzeni i liści posiadają aktywność antyoksydacyjną, wymiatają wolne rodniki oraz hamują powstawanie reaktywnych form tlenu. Za pośrednictwem hamowania stresu oksydacyjnego i zmniejszania peroksydacji lipidów chronią wątrobę przed uszkodzeniem, nawet tym wywołanym przez alkohol. Omawiając skład mlecza warto pochylić się nad inuliną — polisacharydem występującym w korzeniu, której zawartość, jak już wspominałam, może sięgać nawet do 40%. Związek ten jest prebiotykiem, nietrawionym i nieprzyswajalnym przez organizm. Przechodzi on do jelita grubego w niezmienionej postaci i właśnie tam ulega rozkładowi, dostarczając pożywienia dla bakterii Lactobacterium i Bifidobacterium obecnych w naszej florze jelitowej i dbających o prawidłową perystaltykę jelit. Inulina przyczynia się do stymulacji układu odpornościowego, jak również pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi.
Wpływ mniszka lekarskiego na układ hormonalny oraz nowotwory
Mniszek wpływa na zwiększenie ekspresji receptorów żeńskich hormonów płciowych tj. estrogenów, progesteronu i hormonu folikulotropowego. Wskazuje to, że może być on wykorzystywany w leczeniu nieregularnych miesiączek oraz zaburzeń hormonalnych u kobiet. Wiele badań potwierdziło znaczenie przeciwnowotworowe dmuchawca.
Ekstrakt wodny z korzenia jest w stanie wywołać zaprogramowaną śmierć komórek nowotworowych, czyli apoptozę. W badaniach in vitro wyciągi z mniszka dawały spektakularne wyniki i skutecznie niszczyły komórki nowotworowe. Jednak do tej pory nie przeprowadzono wiarygodnych badań z udziałem chorych na nowotwory.
Wobec tego „mniszkowa” herbatka może potencjalnie wspomagać niszczenie komórek rakowych, ale nie jest ona lekiem leczącym nowotwory. Weryfikując publikacje naukowe można wywnioskować, że dzienna dawka suszonych korzeni i liści to od 4 g do 10 g. Mniszek lekarski jest dobrze tolerowaną rośliną i charakteryzuje się niską toksycznością. Jednakże u osób wrażliwych może wywołać reakcje alergiczne. Nie powinno się go stosować w niedrożności dróg żółciowych i nadkwaśności. Korzeń i ziele wykorzystywane są do sporządzania naparów i odwarów używanych w dolegliwościach trawiennych, w braku apetytu, wspomagająco w celu regulacji poziomu cukru czy lipidów, a nawet w oczyszczaniu organizmu i odchudzaniu. Świeże liście mniszka zbierane wiosną są dodawane do sałatek, stanowią składnik zup, koktajli i wielu innych potraw. Za to kwiaty i korzeń przydają się w produkcji wina i piwa.
Podusmowanie
Jak widać po ogromnej liczbie różnych właściwości mniszek jest cenną rośliną w lecznictwie. To zioło, które ma duży potencjał w leczeniu hiperglikemii, w zapobieganiu otyłości i w rozwoju chorób układu krążenia. Mniszek lekarski jest nie tylko rośliną wykorzystywaną w medycynie ludowej, ale jest również przedmiotem wielu badań naukowych, dzięki którym wzrasta jego popularność i wiarygodność.
Patrz również: Od oleju rzepakowego do kokosowego: najbardziej wartościowe oleje. Między historią a współczesnością
Autorka
mgr farm. Justyna Brzóska — absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Praktykująca farmaceutka. Pasjonatka fitoterapii, kuchni roślinnej i naturalnych kosmetyków. Na Instagramie prowadzi profil zielarski jako @zakochanawziolach_farmaceutka
Bibliografia
- Gonzales-Castejon, M., Visioli, M., Rodrigez-Casado, A. (2012). Diverse biological activities of dandelion https://academic.oup.com/nutritionreviews/article/70/9/534/1835513
- Lamer-Zarawska, E. i współ. (2007). Fitoterapia i leki roślinne. PZWL.
- Rolnik, A., Olas, B. (2019). Mniszek pospolity (Taraxacum officinale)— skarbnica związków prozdrowotnych. Kosmos. Problemy nauk biologicznych. 68,1,97-101
- Tyszyńska-Kownacka, D., Starek, T. (1988). Zioła w polskim domu. WATRA
- Wirngo, F.E., Lambert, M.N., Jeppesen P.B., (2016). The Physiological Effects of Dandelion (Taraxacum Officinale) in Type 2 Diabetes https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5553762/
Leave a Reply