­­

Kompostowanie zwłok to nowoczesna i przyjazna dla środowiska metoda przekształcania szczątków ludzkich w wartościowy kompost, który może być następnie wykorzystany do użyźniania gleby, wspierając zrównoważone praktyki rolnicze i ogrodnicze. Choć kompostowanie zwłok może wydawać się kontrowersyjne w porównaniu z tradycyjnymi metodami pochówku (i rolnictwa), zyskuje coraz większą popularność ze względu na swoje korzyści ekologiczne i potencjał do zrewolucjonizowania podejścia do pochówku w XXI wieku.

Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie historii kompostowania zwłok, przedstawienie jego technologicznych i naukowych podstaw, a także omówienie korzyści ekologicznych, etycznych i społecznych wynikających z tej innowacyjnej metody pochówku. Analizując rozwój tej praktyki na przestrzeni lat, możemy lepiej zrozumieć jej potencjał do kształtowania przyszłości ceremonii pogrzebowych oraz ochrony środowiska. Więcej w dalszej części artykułu.

Mumie jako fertilizer

Proces mumifikacji zwierząt w czasach starożytnych przypominał ten stosowany ówcześnie również u ludzi. Procedura ta obejmowała usuwanie wnętrzności ze zwłok, następnie suszenie ich natronem, który jest naturalną mieszaniną dekahydratu węglanu sodu i wodorowęglanu sodu z dodatkiem chlorku sodu oraz siarczanu sodu. Później szczątki obmywano, zawijano w wiele warstw bandaży i umieszczano w sarkofagu. Tak spreparowane zwłoki służyły jako wota dziękczynne lub błagalne. Odnalezienie tak starannie przygotowanych pochówków zmumifikowanych zwierząt, z których największa część znajdowała się na terenach obejmujących granice starożytnego Egiptu, na początku nie wzbudzało w naukowcach zainteresowania. Ich wartość oceniano najwyżej jako interesujący dodatek do badań nad ludzkimi mumiami.

Dopiero doktor Gaston Camille Charles Maspero opisał sprzedaż zmumifikowanych zwierząt, a zwłaszcza egipskich kotów, w celach użyźniania gleby jako powszechną praktykę w Londynie w XIX wieku. Wiele lat wcześniej ten sam pomysł skutecznie zastosowano w Niemczech, stosując do niego zwłoki małp, które miały wzbogacić w substancje odżywcze rozległe pola buraków.

Mimo częstego wykorzystywania zwierzęcych mumii jako nawozów (z angielskiego fertilizer), paliw, proszków leczniczych lub balastów na statkach, wiele z nich przetrwało do dzisiaj. Uatrakcyjniają one liczne wystawy w muzeach na całym świecie, w tym w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Legalizacja niekonwencjonalnych pochówków w Stanach Zjednoczonych

W 1970 roku oszacowano, że cmentarze amerykańskie zajmują dwa miliony akrów ziemi

Balsamowanie zwłok nie ma za dużo wspólnego z ekologią

Powszechnie uważa się, że proces balsamowania zwłok służy celom sanitarnym, przez to stało się najczęstszą metodą pochówku zmarłych w Stanach Zjednoczonych. W tym kraju, oprócz cmentarzy lokalnych można jako miejsce złożenia w grobie bliskiej osoby wybrać własne podwórko lub specjalnie przygotowane do tego ogrody cmentarne. Jeżeli obok tego rodzaju mogił znajduje się woda, często zostaje skażona przez bakterie, co skutkuje rozprzestrzenianiem się przeróżnych chorób.

W ostatnich latach świadomość społeczeństwa w sprawach zdrowotnych ma tendencje zwyżkową, dlatego pojawiła się potrzeba znalezienia alternatywnego, bardziej naturalnego pochówku. Ma on na celu zminimalizowanie złego wpływu na środowisko, dzięki zmniejszeniu zużycia substancji chemicznych oraz materiałów nieroślinnych. Prawie wszystkie stany założyły we współpracy z organizacjami przyrody co najmniej jeden zielony cmentarz w obrębie swojej granicy. Niestety przepisy, które zmieniają się za wolno, utrudniają otwieranie większej ilości takich miejsc. Wydzielone grunty cmentarne są zwolnione z podatków, co powoduje ogromne możliwości nadużyć. Jednak praktyka zielonych pochówków nie rozwiązuje problemów związanych z niedoborem ziemi.

Kwestia wykorzystania ludzkich kości jako nawozu była już poruszana przez XIX-wiecznego chirurga. Więcej: Promowanie kremacji zwłok i modlitwa eksperymentalna, czyli życie sir Henry’ego Thompsona (1820–1904)

21 maja 2019 r. gubernator stanu Waszyngton Jay Inslee podpisał senacką ustawę, legalizującą nowy sposób usuwania szczątków ludzkich — „naturalną redukcję organiczną”, znaną również jako „dekompozycja na powierzchni”, „rekompozycja” lub „kompostowanie przez ludzi”.

Zmiany w branży funeralnej

Spowodowało to potrzebę zmiany w branży zajmującej się śmiercią. Do tej pory konwencjonalny pochówek opierał się na umieszczeniu trumny wraz z ciałem zmarłego około sześciu stóp pod ziemią. Taka ceremonia była zakorzeniona w społeczeństwach od lat i trudno było wyobrazić sobie wykorzystywanie zwłok bliskiej osoby w innych celach. Obawy, które pojawiły się przed wprowadzeniem tej ustawy, nie opierały się jedynie na sentymentach i tradycjach religijnych. Niepokój był podsycany przez biznesmenów, dla których oznaczało to utratę zysków z prowadzenia parków pamięci. Najprawdopodobniej jest to jeden z głównych powodów opóźniających tę decyzję w innych stanach.

Kompostowanie zwłok

Metoda kompostowania zwłok

Wprowadzony lata wcześniej zielony pochówek stał się preludium dla nowej idei kompostowania przez ludzi. Procedura ta polega na umieszczeniu ciała w pojemniku zawierającym mieszaninę zrębków drzewnych, lucerny, słomy i pokryciu go tą samą kompilacją materiałów. Naczynie posiada system wentylatorów, który umożliwia dostęp powietrza, przede wszystkim tlenu, co umożliwia rozkład zwłok drobnoustrojom. Po miesiącu w miejscu „pochówku” zbierana jest ziemia. Następnie pobrany materiał, podobnie jak w przypadku zwierząt gospodarskich, jest poddawany obróbce i podgrzewany w temperaturze około 131 stopni Fahrenheita.

Powstała gleba jest bardzo podobna do wierzchniej warstwy gleby, którą można kupić w lokalnej szkółce

Jest to proces regulowany zarówno pod względem bezpieczeństwa, jak i prawidłowych warunków sanitarnych. Każde ciało wytwarza około jednego metra sześciennego kompostu. Bliskie osoby zmarłego mogą zabrać i wykorzystać tę glebę na własną rękę lub przekazać do wybranego przez siebie lasu chronionego. Tam, gdzie znajdują się pozostałości kompostowe, jest miejsce na rozwój innych działalności, dzięki temu nie dochodzi do niepotrzebnego poświęcania gruntów.

Kompostowanie zwłok w Waszyngtonie

W ślad za legalizacją tej formy pochówku w Waszyngtonie w 2021 r. poszły stany Colorado i Oregon, a w czerwcu 2022 r. dołączył do nich Vermont. Kalifornia planuje wprowadzenie ludzkiego kompostowania od 2027 r. Ludność stanu Iowa na razie nie posiada żadnej zielonej alternatywy dla pochówku zmarłych. Budzi to w mieszkańcach obawy przed zmianami klimatycznymi i pozwala domniemywać, że i tam w przyszłości zostanie wprowadzona naturalna redukcja organiczna.

Oprócz rekompozycji istnieją również inne, nowatorskie sposoby godnego pochówku. Hydroliza alkaliczna, legalna już w dziewiętnastu stanach, jest kolejną metodą, która dzięki chemicznym procesom umożliwia ponowne wykorzystanie zwłok w postaci sterylnej cieczy. Redukcja wody jest uznawana za bardziej ekologiczną alternatywę dla standardowej kremacji. Proces ten opiera się wyłącznie na przyśpieszeniu naturalnego rozkładu, bazując na użyciu gorącej wody, ługu oraz wykorzystaniu ciśnienia i cyrkulacji płynów. W trakcie procedury nie jest wymagane używania drogich sprzętów, a także nie powstaje nadmierna ilość nieczystości.

Ekologiczne i finansowe uzasadnienie potrzeby zmian

Utylizacja ludzkich szczątków „jest powszechnym obowiązkiem nałożonym na utrzymanie zdrowia publicznego i przyzwoitości”. Zależnie od statusu społecznego i finansowego zmarłego oraz jego rodziny zmieniają się zwyczaje, a także rodzaj pochówku i normy religijne, które określają ich definicję przyzwoitości. Oprócz tych wszystkich korelacji, wprowadzając zmiany w odprawianiu człowieka na tamten świat, państwa powinny mieć na względzie przyszłą wizję katastrof klimatycznych i ograniczyć czyny, które nas do niej przybliżają.

Pożary, ekstremalne susze, rekordowe fale upałów przypominają nam, że zmiany klimatyczne są prawdziwe i musimy zrobić wszystko, co w naszej mocy, aby zmniejszyć emisję metanu i CO2

Rekompozycja stanowi mniej szkodliwą alternatywę, również dla osób znajdujących zatrudnienie przy procesach związanych z ostateczną dyspozycją. Inne procesy stanowią dla nich źródła narażenia na toksyczne chemikalia, gazy trujące, a nawet podwyższone dawki promieniowania.

Kompostowanie przez ludzi umożliwia rozwiązanie problemów środowiskowych, a zajmowanie zbyt dużej powierzchni przez cmentarze nie będzie już jednym z nich. Ta forma potrzebuje czasu, umożliwiającego adaptację w świadomości człowieka jako godną, oddającą właściwy szacunek zmarłemu.

Pochówek stanie się tańszy, dzięki czemu również dostępniejszy. Wpływ kulturowy na brak chęci do zmian w rytuałach śmierci może okazać się słabszy niż problemy finansowe, z jakimi niestety mierzy się na co dzień wielu ludzi.

Bibliografia

• Alfus, K.M. (2020). Better Homes and Scattered Gardens: Why Iowa Should Legalize “Human Composting” as a Method of Final Disposition. 106 Iowa L. Rev., 325., https://ilr.law.uiowa.edu/print/volume-106/better-homes-and-scattered-gardens-why-iowa-should-legalize-human-composting-as-a-method-of-final-disposition/
• Cilibert, R., Licata, M., Tosi, A. (2020). Feline mummies as a fertilizer Criticisms on the destruction of archaeozoological remains during the 19th century. Archaeofauna, 29, 129-135., https://revistas.uam.es/archaeofauna/article/download/archaeofauna2020_29_008/13993/42723
• Kuta, S. (2022). California Has Legalized Human Composting. Smithsonian Magazine. https://www.smithsonianmag.com/smart-news/california-has-legalized-human-composting-180980809/?fbclid=IwAR0GPpGnM5N3yM5Y-W4QQl6c86O6PiyVts3BHvNhe0ISWpXybo-4DyBA7Ik/. [13.10.2022]

Autorka

mgr farm. Wiktoria Wściubak — absolwentka Farmacji w Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu. Były członek Polskiego Towarzystwa Studentów Farmacji Oddział Wrocław oraz Koła Naukowego „Uroboros”. Miłośniczka historii Polski i medycyny.

Uwaga

Powyższy artykuł pierwotnie ukazał się w Pharmacopola numer 5/2022