Starożytną Grecję uważa się za kolebkę medycyny europejskiej, a jej ojcem jest Hipokrates. Rozwój medycyny w Grecji wspierały liczne kontakty handlowe z krajami azjatyckimi oraz podróże naukowe, dzięki którym grecka medycyna stała się fundamentem nauczania na wybitnych akademiach w całej Europie przez kolejne kilkanaście wieków. Fraza omnium artium medicina nobilissima est (medycyna jest najszlachetniejszą ze wszystkich sztuk) doskonale oddaje wagę medycyny w tamtych czasach. Hipokrates, znany również jako ojciec medycyny, jest postacią godną zapamiętania i szacunku w tej dziedzinie.

Życie Hipokratesa

Hipokrates żył w latach 460–377 p.n.e. Jego życie i działalność przypadają na czasy największego rozkwitu nauki i sztuki greckiej. Pochodził z wyspy Kos, z rodziny lekarskiej, która od pokoleń zajmowała się medycyną. Sztuki lekarskiej nauczył się od ojca, a także w trakcie podróży, podczas których pogłębiał swoją wiedzę medyczną i leczył ludzi. Za życia był bardzo sławny i wysoko poważany. Wydaje się, że dużą część swojej nauki opierał na racjonalnych przesłankach. Był także twórcą zasad etyki lekarskiej, nauki o temperamentach oraz przedstawicielem medycyny przeistoczonej z ludowej w zawodową.

Oddzielił również medycynę od supranaturalistycznych paradygmatów. Zanim narodziła się antyczna Grecja, wędrowni mędrcy uprawiali sztukę uzdrawiania i uważali, że świat jest złożony z ziemi, wiatru, ognia i wody. Ich zadanie polegało na utrzymaniu czterech żywiołów w odpowiedniej równowadze poprzez stosowanie odpowiedniej diety, medytacji czy ćwiczeń fizycznych. Hipokrates nazywał żywioły humorami i wierzył, że muszą one pozostawać w harmonii. Według niego cała ówczesna medycyna opierała się na zasadach racjonalnych. Cechowała go przede wszystkim troska o chorego, bardzo wnikliwa obserwacja lekarska oraz wyciąganie odpowiednich wniosków. Jego najważniejszą zasadą było primum non nocere.

Lekarz i leczenie według zaleceń „ojca medycyny”

Według Hipokratesa lekarz miał być czysty, skromny, bezinteresowny, wyrozumiały i uważny w tym, co robi przy pacjencie. Jak sam mawiał:

Lekarz ma tylko jedno zadanie: wyleczyć chorego. Jaką drogą tego dopnie, jest rzeczą obojętną

Hippokrates

Dobry medyk powinien przede wszystkim wiedzieć, co mówi, czy jest to odpowiednie, czy wręcz szkodliwe dla pacjenta. Prawdziwy lekarz według Hipokratesa miał też wyzbyć się przesądów i utrzymywać zimną krew w kryzysowej sytuacji. W swoim dorobku naukowym opisał on przeszło 300 sposobów leczenia oraz środków leczniczych. Chciał pomagać chorym siłami natury, gdyż:

„Lekarz leczy, natura uzdrawia…”

Wysoko jednak cenił w leczeniu dietę, kąpiele wodne bądź powietrzne, flebotomię i bańki w przypadku chorób płuc. Każde objawy analizował drobiazgowo i na ich podstawie wyciągał wnioski ustalające diagnozę chorego. Zauważył również, że klimat ma ogromny wpływ na budowę ciała i stan zdrowia każdego człowieka, co zaowocowało tym, że stał się prekursorem klimatologii dla badaczy z XXI wieku. Pisał bowiem, że wszelkie zmiany klimatu mają znaczenie dla zdrowia ludzi i są w dużej mierze odpowiedzialne za choroby powstające w organizmie.

W jego notatkach można dostrzec opisy leczniczych funkcji światła – promieniowania słonecznego, zimna, ćwiczeń fizycznych oraz skutecznych amputacji kończyn. Prawdopodobnie opracował aparat pomagający w leczeniu skrzywienia kręgosłupa, prototyp obuwia ortopedycznego, a nawet protez kończyn.

Teorie Hippokratesa na temat patogenezy chorób poskutkowały powstaniem wielu, aromatycznych leków na dżumę w kolejnych wiekach, o czym więcej pisaliśmy w książce „Epidemie: historyczne metody leczenia i prewencji”

Epidemie: historyczne metody leczenia i prewencji | Aleksander K. Smakosz (red.)

Czym były i jak mogły działać octy złodziejskiej? Jakie powidełko stosowano na epidemie od starożytności do XIX w.? Jak opracowano w XVIII-wiecznym Wrocławiu matematyczny model ospy? Jakie postacie leku wykonywano z ambry, i co ma ona wspólnego z bursztynem? W jaki sposób próbowano leczyć choroby zakaźne aromaterapią? Jak leczono choroby weneryczne w starożytności?

Na te i inne pytania znajdziecie odpowiedzi w poniższej książce.

Najniższa cena w ciągu 30 dni: 38 zł

38,00 zł – 51,00 zł

Poprzednia najniższa cena: 38,00 zł.

Kup teraz

Odkrycia Hipokratesa

Największym sukcesem w życiu greckiego medyka był podział na wzmiankowane, krążące w ludzkim ciele płyny ustrojowe oraz temperamenty. W ludzkim organizmie wydzielił on cztery rodzaje płynów: krew, śluz, żółć i czarną żółć. Według niego krew znajdowała się w sercu oraz w żyłach, śluz powstawał w mózgu, żółć w wątrobie, a czarna żółć w śledzionie. Na nauce o czterech cieczach opiera się praktycznie cała nauka Hipokratesa. Gdy wszystkie ciecze są w odpowiednich proporcjach w ludzkim organizmie, jest on zdrowy. Jednakże, gdy są one źle zmieszane lub którejś jest w nadmiarze, wówczas dana osoba uznawana jest za chorą, ponieważ:

Zdrowie wymaga stanu równowagi między wpływami środowiska, sposobem życia oraz różnymi elementami ludzkiej natury.

Hippokrates

Według niego przyroda oraz najbliższe otoczenie człowieka miały ogromny wpływ na ludzki stan zdrowia:

„Przyroda jest lekarzem dla wszelkich chorób”

Z tego względu wyznaczył on cztery typy osób, rozdzielone na cztery temperamenty przystosowane do budowy ciała i właściwości natury człowieka: suchość, wilgotność, ciepło i zimno.

Pierwszym typem według Hipokratesa był sangwinik pochodzący ze wschodu, u którego przeważała krew, ciepło i wilgotność.

Drugim typem był choleryk, odznaczający się bardzo suchą naturą, pochodzący z północy, gdzie sokiem przeważającym w ciele była ciepła żółć powstająca w wątrobie.

Trzecim typem była osoba, którą cechowała wilgotność, czyli flegmatyk, człowiek wywodzący się z południa, z dominującym w organizmie zimnym śluzem powstającym w mózgu.

Ostatni typ, melancholik, człowiek zachodu, charakteryzował się suchą, czarną żółcią mającą początek w śledzionie, raczej o zimnej naturze. W zależności od dominującego w ciele soku, taki był temperament człowieka. Teorię Hipokratesa rozwinął później Galen, kolejny medyk czasów antycznych, który uważał, iż rozmiękczony mózg jest jednym z powodów pojawiania się chorób natury psychicznej. Z kolei osoby z nadmiarem żółci były nadpobudliwe, a flegmatycy bywali za bardzo ponurzy.

Więcej na temat życia i twórczości Galena przeczytasz tutaj: Kim był Galen (Claudius Galenus)? Czyli krótko o ojcu podejścia systematycznego w medycynie i farmacji galenowej

Diagnoza według Hipokratesa

„Ojciec medycyny” przy rozpoznawaniu choroby zwracał uwagę na całość badanego przez siebie organizmu, wiedząc, iż cierpienie jednego narządu pociąga za sobą niedomaganie innych. Zalecał więc skrupulatne badanie chorego z uwzględnieniem jego warunków bytowych, środowiska zewnętrznego, wieku, stanu umysłowego, postawy, snu, języka, głosu, tętna, oddechu, wyglądu skóry, owłosienia, stanu zmysłów, łaknienia oraz odżywiania. O czym wspomniał w jednym ze swoich aforyzmów:

Twoje pożywienie powinno być lekarstwem, a twoje lekarstwo powinno być pożywieniem

Hippokrates

Dzięki Hipokratesowi medycyna została uwolniona od mistyki czy magii na długie lata. Próbował ją czyścić ze znanych dawniej przesądów i zabobonów, opierając się na racjonalnym empiryzmie. Był niepodważalnie twórcą zasad etyki lekarskiej, aczkolwiek zapisał, że: „Lekarz leczy, natura uzdrawia…”

Według niego:

Mądry człowiek powinien wiedzieć, że zdrowie jest jego najcenniejszą własnością i powinien uczyć się, jak sam może leczyć swoje choroby

Hippokrates

Bibliografia

• Belofsky, N. (2014). Jak dawniej leczono: Czyli plomby z mchu i inne historie. Wydawnictwo: RM.
• Brzeziński, T. (1988). Historia medycyny. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
• Gajda, Z. (2011). Do historii medycyny wprowadzenie. Wydawnictwo WAM.
• Porębski, E. (1935). Wielcy twórcy nauki. Wydawnictwo: Trzaska, Evert i Michalski S.A.
• Seyda, B. (1994). Dzieje medycyny w zarysie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
• Siergiejew, W. (1952). Historia starożytnej Grecji. Wydawnictwo: Książka i Wiedza.
• Słonecki, J. (2011). Zdrowie na własne życzenie. Wydawnictwo Biosłone.
• Szumowski, W. (1961). Historia medycyny. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
• Zembrzuski, L. (1917).  Dzieje nauczania medycyny. Wydawnictwo: Nakładem Koła Medyków S. S. S. M. U. W.
• Vigarello, G. (1997). Historia zdrowia i choroby. Od średniowiecza do współczesności. Wydawnictwo Aletheia.