Tadeusz Pankiewicz (21 listopada 1908 – 5 listopada 1993) — polski farmaceuta, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, właściciel apteki „Pod Orłem” w Krakowie, jedynej apteki funkcjonującej w getcie krakowskim.

Początki wojny

W pierwszych dniach wojny Tadeusz Pankiewicz wraz ze swoim współpracownikiem wyjechał z Krakowa do Lwowa. Do Krakowa powrócił 6 listopada 1939. 9 listopada został aresztowany w kawiarni Pod Gruszką podczas Zweite Sonderaktion Krakau i osadzony w więzieniu przy ul. Montelupich. Po zwolnieniu 5 grudnia 1939, powrócił do pracy w aptece.

W latach 1941–1943 za zgodą władz niemieckich prowadził działalność we własnej aptece Pod Orłem w getcie krakowskim. Bezpośrednio po utworzeniu getta, 3 marca 1941, urzędnicy niemieccy zaproponowali Pankiewiczowi w zamian za pozostawioną aptekę w getcie zarząd nad apteką pożydowską w centrum Krakowa. Pankiewicz nie przyjął propozycji i zaczął starania o prowadzenie własnej apteki w getcie. Kierownik niemieckiej Izby Aptekarskiej w Krakowie (Pharmazierat Stahl), w obawie przed wybuchem epidemii, pozytywnie zaopiniował prośbę Pankiewicza. Po spełnieniu warunków narzuconych przez urzędników niemieckich, tzn. musiał udowodnić swoje „aryjskie” pochodzenie, zobowiązać się, że zatrudni wyłącznie „aryjski” personel i złożyć na piśmie oświadczenie, że pracownicy apteki nie będą prowadzili rozmów z Żydami na inne tematy niż ściśle medyczne, wydano Pankiewiczowi zgodę na funkcjonowanie apteki w getcie. Zgoda była udzielona z ograniczonym terminem, po upływie którego ponownie musiał zabiegać o przedłużenie ważności dokumentów. Dyżur nocny w aptece pełnił wyłącznie Pankiewicz, więc właściwie zamieszkał w pokoju dyżurnym przy aptece. Stał się jedynym gojem przebywającym na stałe w getcie, co było wyjątkową sytuacją w historii II wojny światowej.

Apteka w getcie jako miejsce spotkań elit i tymczasowy dom dla Tory

Od pierwszego dnia istnienia getta gościł w aptece jego mieszkańców, stwarzając miejsce spotkań elit kulturalnych i zawodowych getta — namiastkę wolnego świata. Pomagał podtrzymać kontakty zawodowe i towarzyskie ze światem poza murami zdobywając przepustki dla kilku naukowców, lekarzy i prawników zaprzyjaźnionych z osobami zamkniętymi w getcie.

W początkowym okresie pomoc Pankiewicza dla mieszkańców getta sprowadzała się do potwierdzania na recepcie braku leku w aptece, co umożliwiało uzyskanie przepustki na wyjście poza teren getta. Od początku 1942, w getcie zagrożonym wysiedleniami, ukrywał w aptece tych, którzy obawiali się nocnych aresztowań lub wpisania na listę wysiedleńców. Przez okres dwóch lat trwania getta nie zdarzyło się, by przebywał nocą w aptece sam.

Pankiewicz pośredniczył wraz z pracownicami apteki Ireną Droździkowską, Heleną Krywaniuk i Aurelią Danek w przekazywaniu nielegalnej korespondencji, potrzebnych i pożądanych przedmiotów oraz zamówionych materiałów. Korzystając z pośrednictwa dr Michała Weicherta dostarczał leki i przesyłki więźniom obozu płaszowskiego. W niesieniu pomocy Żydom współpracował także z dr. Ludwikiem Żurowskim, lekarzem chorób zakaźnych, który posiadał stałą przepustkę do getta. Pomagał znaleźć miejsca, gdzie można było bezpiecznie przeczekać okres wysiedleń poza murami getta. Interweniował u władz niemieckich w sprawie uwolnienia z aresztu Ordnungsdienstu, w kilku przypadkach interwencja się powiodła.

Pankiewicz, na prośbę jednego z rabinów, ukrywał w aptece kilkanaście Tor, które w 1945 roku oddał Wojewódzkiej Żydowskiej Komisji Historycznej. Przechowywał dokumenty osobiste, prace naukowe na prośbę znajomych, dzięki czemu po wojnie bez przeszkód mogli wykonywać swój zawód.

Pankiewicz, świadomy zagrożeń, przez dwa lata istnienia getta pełnił stały dyżur w swojej aptece, niosąc pomoc mieszkańcom getta. W jego aptece nigdy nikogo nie aresztowano, nikogo nie wyprowadzono z apteki do wysiedlenia z wyjątkiem samego aptekarza.

Życie Pankiewicza po wojnie

Po likwidacji getta pracował nadal w aptece. Od listopada 1944 wspierał artystów uciekinierów popowstańczych z Warszawy zapraszając do apteki i żywiąc ich. Wspomagał także kolegów Żydów wracających z tułaczki ze wschodu. Swoje wojenne wspomnienia opisał w książce pt: „Apteka w getcie krakowskim”, która pierwsze wydanie miała w 1947 r.

Po nacjonalizacji aptek w 1951 Pankiewicz był mianowany kierownikiem we własnej aptece i pełnił tę funkcję do 31 grudnia 1953 (pracę rozpoczynała tam inna Sprawiedliwa — Maria Nowak). Kiedy zorientował się, że pozostał na stanowisku kierownika własnej apteki jako jedyny dawny właściciel, poprosił o przeniesienie do innej apteki. Objął kierownictwo Apteki Społecznej nr 28 przy al. 29 Listopada 17, w sąsiedztwie Cmentarza Rakowickiego. W tej aptece pracował aż do przejścia na emeryturę w 1974. Od 1948 do 8 stycznia 1951 pełnił funkcję I wiceprezesa Okręgowej Izby Aptekarskiej w Krakowie.

Za działalność na rzecz pomocy i ratowania Żydów odznaczony 10 lutego 1983 roku medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Bibliografia

1. Pankiewicz, Tadeusz. (2003). Apteka w getcie krakowskim. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
2. Pióro, A. (2013) Magister Tadeusz Pankiewicz. Biografia. Wydawnictwo Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. 
3. Pióro, A. (2010). Getto krakowskie 1941–1943, przewodnik po terenie byłego getta. Wydawnictwo Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
4. Bednarek, M. Gawron, E., Jeżowski, G., Zbroja, B., Zimmerer, K. (2012). Kraków – czas okupacji 1939–1945. Wydawnictwo Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
5. Bednarek, M. (2013). Apteka Tadeusza Pankiewicza w getcie krakowskim, przewodnik. Wydawnictwo Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
6. Maciej Bilek, Krakowskie Izby Aptekarskie, Wydawnictwo Okręgowej Izby Aptekarskiej, Kraków 2011
7. Urbanik, M. (2012). Opieka medyczna w getcie krakowskim. Wydawnictwo Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.

Autorka

Natalia Modzelewska — studentka farmacji na UMB. Działaczka PTSFu, lubiąca grę na gitarze oraz śpiew. Prowadzi konto na instagramie — @farmacja_i_samoakceptacja. Literatura czy podróże nie są jej obce.

Więcej na temat historii farmacji i medycyny przeczytasz w naszych książkach