Wszyscy zapewne znamy ulubioną przekąskę stworzonego w 1929 r. fikcyjnego bohatera komiksów i animacji, Popeye’a — szpinak, który zapewniał mu ogromną siłę i odwagę do podejmowania codziennych wyzwań. Szpinak, łac. Spincia oleracea, jest zieloną, niepozorną rośliną traktowaną najczęściej jako żywność, rzadziej jako paramedykament / żywność funkcjonalna, pochodzącą z Bliskiego Wschodu i uprawianą w Persji już tysiące lat temu. Jest on bez wątpienia jednym z najdoskonalszych pokarmów, jakie zaoferowała nam matka natura i dzięki temu stał się on szybko podstawą wielu kuchni kulturowych.

Krótka historia szpinaku

Nie wydaje się, aby szpinak był znany Grekom i Rzymianom. Niektórzy autorzy uważają, że mógł być to chrysolakanon Greków, jednak prawdopodobnie była to raczej lebiody. Johann Beckmann (1739–1811), podobnie jak kilku innych botaników, sądził, że roślina ta pochodzi z Hiszpanii; rzeczywiście, często nazywano ją hiszpańskim warzywem (Soyer, 1853).

Szpinak jest uprawiany w Anglii od 1568 roku, choć prawdopodobnie został introdukowany tutaj wcześniej.

W XIX w. wyróżniano trzy odmiany szpinaku:

• flandryjską,
• kolczastonasienną,
• o okrągłych liściach,

Ostatnia wymieniona miała najlepiej nadawać się do uprawy latem. Szpinak był wówczas uznawany za bardzo zdrowe warzywo, a wodę, która pozostała po gotowaniu lub sok z niego otrzymywany był szczególnie polecany jako napój poprawiający cerę. Ugotowane liście podawano także z sosem pieczeniowym lub roztopionym masłem (Hoffman, 1890, pp. 265–6).

Więcej o historii żywienia:

Historia naturalna przypraw (wyd. II) | Aleksander K. Smakosz

Kup teraz

Szpinak, a zdrowie

Szpinak jest bogaty w witaminę A, B, C i E oraz w minerały — magnez, wapń, żelazo (wpływający na produkcję krwinek), potas (obniżający nadciśnienie), mangan i kwas foliowy. Jako dobre źródło chlorofilu i błonnika wspomaga trawienie. Dodatkowo posiada karotenoidy, luteinę i beta-karoten (powszechnie kojarzony z marchewką).

Szpinak wykazuje silne działanie antybakteryjne, przeciwutleniające — spowalniające proces starzenia i jako naturalna ochrona przed cukrzycą typu 2 czy chorobami nowotworowymi, przeciwzapalne, przeciwpasożytnicze, przeciwhistaminowe czy nawet antyproliferacyjne.

Bardzo korzystnie wpływa także na ludzki organizm, zwłaszcza na układ krwionośny, serce (koenzym Q10 zwiększa siłę mięśnia sercowego) oraz wątrobę (chociażby przy stosowaniu diety wątrobowej, wymagającej lekkostrawnej i dobrej diety). Może wykazywać pozytywny wpływ na widzenie, zapobiegając powstaniu zaćmy czy zwyrodnieniu plamki żółtej. Wielu uznaje, że szpinak ma też właściwości dodające energii, jak u wspomnianego Popeye’a.

Medyczne przeciwskazania spożywania szpinaku

Należy bezwzględnie pamiętać, że nie zaleca się spożywać codziennie szpinaku, przez wzgląd na zawarty w nim kwas szczawiowy, substancję przeciwodżywczą, wypłukująca m. i. n. wapń i stanowiący zagrożenie dla organizmu młodego człowieka. Co ciekawe, szpinak w ugotowanej postaci może już zawierać nawet o 50% mniej ilości wspomnianego kwasu, zachowując przy tym niezbędne dla pracy ciała witaminy z grupy B i kwas foliowy.

Czytaj również: Od oleju rzepakowego do kokosowego: najbardziej wartościowe oleje.
Między historią a współczesnością

Większe ilości szpinaku w podstawowej diecie nie są też polecane osobom zażywającym leki przeciwzakrzepowe (przez wzgląd na dużą zawartość witaminy K), mającym problemy z tarczycą i chorującym na kamicę nerkową. Aby temu zapobiec wystarczy go gotować, łączyć z produktami posiadającymi w swoim składzie witaminę D (ogółem jest on preferowany z jajkiem bądź mlekiem), wybierać szpinak pochodzący tylko z ekologicznych upraw, a następnie odpowiednio balansować go we własnej diecie.

Równie istotny jest także sposób jego przechowywania, mający przeogromny wpływ na jego właściwości. Jeżeli jest przetrzymywany przez zbyt długi czas w temperaturze względnie pokojowej (surowy, rozdrobniony, czy nawet gotowany), zawarte w nim bakterie mogą przekształcać azotan w azotyny, a to już prosta droga do tego, aby w żołądku powstały nitrozoaminy, które finalnie mogą doprowadzić do rozwinięcia się choroby nowotworowej.

Szpinak w kuchni

W dniu święta szpinaku warto poznać zupełnie nowe sposoby na jego przygotowanie. Prócz standardowego koktajlu (z użyciem młodych, świeżych liści), sałatki (w zestawieniu z mocno wyrazistym serem pleśniowym bądź fetą, przyprawami — sól, pieprz, oregano,
bazylia, tymianek, szałwia, rozmaryn oraz owocami np. pomarańczą), potraw na bazie ryżu, makaronów np. fettuccine (smażony na maśle z przyprawami, w tym z czosnkiem w formie pesto), zapiekanek, lasagne, wkładu do pierogów, omletów, naleśników, krokietów
i roladek drobiowych czy nawet wiosennej kanapki można zrobić z niego również nadzienie do ciasta francuskiego czy babki szpinakowej z orzechami i skórką pomarańczową, a nawet i lody, zwłaszcza że posiada on bardzo niską zawartość kalorii.

Wnioski

Mimo pewnych przeciwskazań, warto spożywać szpinak w różnej postaci, zarówno na surowo (w formie pasty) gdyż wtedy uwalnia się dużo luteiny znajdującej się w jego liściach czy w postaci mrożonej (często stosowany w zdrowych sokach), bo bez względu na jego podanie zachowuje on minerały i witaminy, dając nam całoroczny dostęp do dawki niezbędnych dla nas składników odżywczych. Działając na tak wielu polach, zapobiega wspomnianym chorobom, w tym zawałom, udarom i nowotworom.

Bibliografia

• Hoffman, J. W. (1890). Cyclopædia of foods, condiments and beverages : the greatest delicacies and common necessaries. Simpkin, Marshall and CO.
• Kapiszewska M., Pyrć K. (2003). Anty – nowotworowe i anty – miażdżycowe działanie flawonoidów: warzywa i owoce w żywieniu człowieka. Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne
  (s. 101 – 107).
• Kulis S. (2017). Roślinne porady czyli jak zbierać, smakować i korzystać z warzyw. Wydawnictwo Ogarnij Miasto.
• Rosenfeld C. (1998). Warzywa w twoim domu. Tłum. J. Szkodziak. Wydawnictwo Twój Styl.
• Soyer, A. (1853). The pantropheon : or, History of food, and its preparation, from the earliest ages of the world. Simpkin, Marshall & Co.
• Zaborska Ł. (1983). Warzywa na działce i w kuchni. Wydawnictwo Watra.