Krzesło Świętego Edwarda — tron koronacyjny i etnobotanika dębu angielskiego

Krzesło Świętego Edwarda — tron koronacyjny i etnobotanika dębu angielskiego

Tron koronacyjny Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (nazywany również Krzesłem Świętego Edwarda). Drewniane krzesło, wykonane z drewna dębowego. Liczące już setki lat. Wykonane na całkiem inne cele niż największe wydarzenia w Anglii/Wielkiej Brytanii. Tak w skrócie można opisać jeden z najcenniejszych mebli w Wielkiej Brytanii. Tron jest pewnego rodzaju żywym przykładem długiej historii dzisiejszej Wielkiej Brytanii. Patrząc na tron, można na nim dostrzec ślady brytyjskiej historii. Wiąże się z nim wiele historii, legend oraz anegdot.

Kamień przeznaczenia i mebel na zamówienie

Historię o powstaniu tronu koronacyjnego Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej musimy zacząć od czasów średniowiecza, a dokładniej do roku zwycięstwa Edwarda I nad Szkotami w 1296 roku. Jak to zazwyczaj bywa, po wygranych bitwach, zwycięzca (Edward I) zabrał łupy wojenne do swojej stolicy (Londynu). W większości były to regalia, a wśród nich piaskowiec, który służył do koronacji szkockich królów w Opactwie Scone w Pertshire. (Current Archaeology, 2013)

Tron koronacyjny z widocznym Kamieniem przeznaczenia. Hume, D. (1859). History of England

Kamień waży 152 kg. Jest to prostokątny blok piaskowca bladożółtego. Pochodzenie jest prawdopodobnie szkockie, jednak dawniej wiązała się legenda, która mówiła, że kamień pochodzi z Ziemi Świętej. Według celtyckiej legendy (inspirowaną Księgą Rodzaju) śpiący na kamieniu Jakub miał mieć wizje aniołów. Według Celtów chodziło właśnie o ten kamień, który następnie został przetransportowany do Egiptu, po kilku latach na Sycylię, następnie do Hiszpanii, aż w końcu dotarł do Irlandii na wzgórze Tara (miejsce koronacji starożytnych królów szkockich). Kennetha MacAlpina (szkocki król) przeniósł kamień do wsi Scone, gdzie znajdował się do momentu zdobycie ziem przez Edwarda I. (Britannica, 2023)

PIASKOWIEC
Piaskowiec jest pospolitą skałą, występującą również w Polsce. Jest to skała osadowa. Powstaje jako osad piasku w zbiornikach wodnych. Struktura litej skały. Głównym minerałem wchodzącym w skład skały jest kwarc. (Medianauka, b.r.)

Ówczesny król — Edward I — potraktował blok piaskowca jako relikwie, więc przekazał do Sanktuarium świętego Edwarda Wyznawcy, znajdującego się w Opactwie Westminsterskim. Dla ochrony relikwii (piaskowca) zamówił specjalne krzesło, które planowo miało być z pozłacanego brązu. Po wykonaniu odlewu krzesło zostało zniszczone, ponieważ Edward I uznał, że lepszym rozwiązaniem będzie wykonanie krzesła z drewna (dębowego). W ten sposób zmniejszono również wagę z ¾ tony do ¼ tony. (Current Archaeology, 2013)

Pierwotnym celem zamówionego krzesła była ochrona kamienia z Scone. Wykorzystywano je również jako miejsce dla księży, którzy odprawiali nabożeństwa. Po pewnym czasie jednak krzesło otrzymało bardzo ważną funkcję — tronu koronacyjnego nowych monarchów.

Replika Kamienia przeznaczenia. Obecnie oryginał (pęknięty ze względy na atak bombowy Sufrażystek z początku XX w.) jest przechowywany na zamku w Edynburgu

Kto był pierwszym władcą koronowanym na dębowym krześle? Odpowiedź nie jest jasna. Większość źródeł podaje, że potwierdzone użycie tronu miało miejsce w trakcie koronacji Henryka IV (1399 rok). Pojawia się jednak niejasna informacja, a dokładniej rękopis, który pokazuje Edwarda II (1308 rok), który siedzi w trakcie koronacji na krześle, które jest bardzo podobne do tronu koronacyjnego. (Current Archaeology, 2013)

Początkowo koronowani władcy siedzieli bezpośrednio na kamieniu (być może, aby wizualnie wzmocnić święty charakter tej wyjątkowej chwili, jaką była koronacja nowego monarchy). Dodatkową warstwę drewnianego siedziska zamontowano dopiero w XVII wieku.

W 1950 roku kamień został skradziony z Opactwa Westminsterskiego przez czterech studentów (zabrali go oni z powrotem do Szkocji). W 1996 roku kamień został oficjalnie przekazy do Szkocji, gdzie można go dziś oglądać na zamku w Edynburgu. Kamień wrócił na okres koronacji Karola III do Opactwa Westminsterskiego. (Edinburgh Castle, b.r.)

Elementy dekoracyjne

Autorem i architektem krzesła był mistrz Walter z Durham. Krzesło pierwotnie było pozłocone oraz inkrustowane mozaikami wykonanymi ze szkła. Było można dostrzec między innymi malowane ptaki i inne zwierzęta oraz rośliny. Na oparciu przedstawiono wizerunek Edwarda I lub Edwarda Wyznawcę. Pozłacane lwy u podstawy dodano dopiero w XVI wieku. (Don Brown, 2018)

W XVIII wieku krzesło było już atrakcją turystyczną. Turyści za uiszczeniem opłaty w kościele mogli nawet usiąść na tronie koronacyjnym. W ten sposób krzesło było niszczone – turyście na pamiątkę wyłamywali kawałki drewna, skruszali kamień, wyskrobywali swoje inicjały. (Don Brown, 2018)

Na tronie możemy dostrzec graffiti: „P. Abbott spał na tym krześle 5-6 lipca 1800”. Graffiti wykonali prawdopodobnie uczniowie odwiedzający Westminster w XVIII i XIX wieku. (Tikkanen A., 2023)

W 1914 roku przeprowadzono atak na tron koronacyjny, prawdopodobnie przeprowadzony przez sufrażystki, które walczyły o prawa kobiet. W wyniku ataku zniszczony został mały róg. (The National News, 2023)

Krzesło koronacyjne z widocznymi graffiti z przełomu XVIII i XIX w. Autor: Darkmaterial

Tron poza Opactwem

Krzesło Świętego Edwarda wyniesiono z Opactwa Westminsterskiego tylko dwa razy w swojej dotychczasowej historii. Pierwszym incydentem były wydarzenia związane z Oliverem Cromwellem, który przeniósł krzesło do Westminster Hall. Druga sytuacja była koniecznością w celu ochrony zabytku w trakcie II wojny światowej. Wtedy tron został przeniesiony do krypt katedry w Gloucester i zabezpieczone workami z piaskiem. Po 6 miesiącach od zamknięcia w kryptach tronu, zauważono, że wszystko jest tam pokryte białym nalotem – chodziło o grzyby, które wyrosły pokrywając całe krzesło. W celu ratowania od grzyba szybko pokryto tron warstwą siarczanu(VI) żelaza(II). (Cartman A., 2023)

Przygotowanie tronu do koronacji Karola III

Na przełomie 2022 i 2023 roku przystąpiono do prac konserwatorskich, mających na celu odświeżenie wyglądu Krzesła Świętego Edwarda przed koronacją Karola III, która odbyła się 6 maja 2023 roku. Konserwator (Krista Blessley), który wykonuje tą pracę, przyznaje, że nawet najmniejsze zmiany wilgotności powietrza powodują, że drewno porusza się. Dodatkowo sprowadzony ma zostać kamień z Scone na okres koronacji do Opactwa Westminsterskiego. Ostatni raz tron koronacyjny był używany przy koronacji Elżbiety II. (Coughlan S. 2023)

DĄB (ANGIELSKI) — NIE TYLKO SUROWIEC NA TRON

Dąb angielski (nazwa znana w Anglii) lub szypułkowy (łac. Quercus robur) jest bardzo mocno zakorzeniony z historią i brytyjskimi tradycjami. Przez druidów był uznawany za magiczne drzewo, a żołędzie były uznawane za cudowne talizmany, które przynoszą szczęście i zdrowie tym co je noszą. (Castelow E., b.r.)

Pierwsze wzmianki na temat dębów angielskich znajdziemy w dziełach Pliniusza (rzymski historyk i pisarz, I wiek n. e.). Zauważył on, że druidzi wykonywali swoje obrzędy w dębowych lasach. To właśnie z dębów zrywali słynną jemiołę. (Druidry, b.r.) Pliniusz stwierdził, że żołędzie dębu były pokarmem człowieka, zanim zaczęła dominować pszenica (warto jednak zachować tu zdrowy rozsądek, ponieważ spożycie większej ilości żołędzie może być dla człowieka trujące). (Kuczyńska, 2016)

Dąb szypułkowy według Völler von Gellhausen, U., Florilegium, Das ist ein Blumenbuch (1616)

DRZEWO BOGÓW PIORUNÓW

Dąb był nazywany drzewem bogów piorunów. Według obserwacji plemion z terenów dzisiejszej Anglii wschodniej, błyskawice o wiele częściej trafiały w dęby niż w inne gatunki drzew. Gaje dębowe ofiarowywano Thorowi — bóstwu kojarzącemu się z piorunami, burzami oraz świętymi drzewami. Jeśli faktycznie dąb został trafiony piorunem, okoliczni mieszkańcy zbierali kawałki drzewa, aby trzymać je w swoich domach na szczęście. (Druidry, b.r.)

Istnieje jednak naukowe wyjaśnienie, dlaczego tak naprawdę dęby są częściej uderzane przez pioruny. Drzewa wyższe, rosnące samotnie lub na skraju lasów (co jest charakterystycznymi, znanymi nam cechami dębów) naturalnie sprawia, że są one narażone na częste porażenia piorunami. Dodatkowymi czynnikami ryzyka dla dębu, że trafi go piorun to wilgotne podłoże oraz głęboki i szeroko rozwinięty system korzeniowy drzewa. W 1924 roku przeprowadzono badania, aby sprawdzić czy rzeczywiście dęby są częściej trafiane przed pioruny niż inne drzewa. Wnioski tego badania są takie, że druidzi i społeczeństwo z tamtych lat nie myliło się — dęby są częściej trafiane niż inne drzewa w lasach. (Drewno z przymrużeniem oka, 2020)

O innym drzewie, związanym mocno z historią Wielkiej Brytanii — cisie — przeczytasz w artykule Cis europejski – drzewo o janusowym obliczu

DĘBOWE GAJE I DRUIDZI

Nieliczni uważają, że słowo „druidzi” oznacza „ludzi z dębów”. Druidzi mieli spędzać mnóstwo czasu w dębowych gajach. W trakcie ważnych obrzędów, arcydruid (najważniejszy wśród danej grupy druidów) wspinał się na szczyt dębu i złotym sierpem ścinał jemiołę. Następnie zawijał ją w białe płótno i pilnował, aby nigdy nie dotknęła ona ziemi. Według wspomnianego już Pliniusza, druidzi uważali wszystko co wyrosło na dębię za bezpośredni dar z nieba. W tym samym czasie pozostali druidzi mieli składać w ofierze pod dębem dwa białe byki. (Dee E., b.r.)

W dawnych czasach na Wyspach wierzono bardzo mocno w uzdrawiającą moc dębów. Według niektórych wystarczyło chodzić dookoła dębu i mocno życzyć sobie wyzdrowienia z danej choroby. To, w jaki sposób dąb miał uzdrawiać chorych różniło się od poszczególnych regionów. Na przykład w Kornwalii wierzono, że wbity gwóźdź w dąb zniesie ból zęba i go wyleczy. W Walii natomiast praktykowano pocieranie drzewa lewą ręką w noc przesilenia letniego co miało zapewnić zdrowie przez cały następny rok. (Druidry, b.r.)

Arcydruid i jemioła. S.F. Ravenet fter F. Hayman. (1752). The druids; or the conversion of the Britons to Christianity.

Dęby były nazywane w późniejszych latach jako „strażnicy i obrońcy”. Takie określenie dębu mogło wziąć się z pewnej sytuacji, kiedy Karol II uciekał po przegranej bitwie pod Worcester, schronił się w gałęziach drzewa dębu. Znaczenie dębu wzrosło jeszcze bardziej, gdy dokonana została Restauracja Karola II. W dniu tego wydarzenia, lojalni wobec Karola II poddani nosili gałązki i liście dębu, jako element ubioru. (Druidry, b.r.)

Galasy i właściwości lecznicze

29 maja obchodzone jest święto w Anglii. Jest to Dzień Dębowego Jabłka. Święto obchodzone prawdopodobnie na pamiątkę Restauracji Karola II. (Abbas, 2010)

Tak zwane dębowe jabłka to tak naprawdę galasy, które mogą być tworzone w wyniku działań nicieni, roztoczy lub/oraz owadów. Warto jednak dodać, że galasy dębowe cechują się wyjątkową bardzo dużą zawartością garbników (nawet połowa suchej masy galasa dębowego). Wykorzystuje się je najczęściej do farbowania skór. Galasy nie stanowią zagrożenia dla leśnictwa, ponieważ nie wpływają na żywotność i rozwój lasu. (Lasy Państwowe, 2014)

Dąb jest ceniony za właściwości lecznicze. Posiada właściwości ściągające, prawdopodobnie jest również pomocny przy chorobach jamy ustnej, chorobach reumatycznych oraz przy problemach z trawieniem. (Harford R., 2020)

Wierzono, że ziemia wokół dębu jest bezpieczna. W latach, kiedy chrześcijaństwo wypierało pogańskie wierzenia, głoszono pod dębami słowa ewangelii. (Abbas, 2010)

Bibliografia

  1. Current Archaeology (2013). https://the-past.com/feature/the-coronation-chair-anatomy-of-a-medieval-throne/ (05.04.2023).
  2. Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2023). Stone of Scone. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Stone-of-Scone (05.04.2023).
  3. Edinburgh Castle (b.r.). The Stone of Destiny. https://www.edinburghcastle.scot/see-and-do/highlights/the-stone-of-destiny (05.04.2023).
  4. Medianauka (b.r.). Piaskowiec. https://www.medianauka.pl/piaskowiec (05.04.2023).
  5. Cartman, A. (2023). Royal Central: The history of the Coronation Chair. https://royalcentral.co.uk/features/the-history-of-the-coronation-chair-187417/ (05.04.2023).
  6. Don Brown (2018). Stuff about London: The Coronation Chair in Westminster Abbey. https://stuffaboutlondon.co.uk/stuff-about-london-blog/the-coronation-chair/ (05.04.2023).
  7. Tikkanen, A. (2023). 5 Fascinating British Coronation Objects. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/list/5-fascinating-british-coronation-objects (05.04.2023).
  8. Castelow, E. (b.r.). Historic UK: The English Oak. https://www.historic-uk.com/CultureUK/The-English-Oak/ (05.04.2023).
  9. Druidry (b.r.). Oak. https://druidry.org/druid-way/teaching-and-practice/druid-tree-lore/oak (05.04.2023).
  10. Kuczyńska, J. (2016). Lasy Państwowe: Dąb dębowi nierówny. https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/dab-debowi-nierowny (05.04.2023).
  11. Dee, E. (b.r.). Druids and Mistletoe: How They Used the Sacred Plant. https://mysteriumacademy.com/how-did-the-druids-use-mistletoe/ (05.04.2023).
  12. Abbas (2010). Oak tree, acorns, oak apples in history and medicinal uses: oak tree bark decoction. https://herbs-treatandtaste.blogspot.com/2010/12/oak-tree-acorns-oak-apples-in-history.html (05.04.2023).
  13. Drewno z przymrużeniem oka (2020). Dąb – drzewo bogów i władców. https://drewnozprzymruzeniemoka.blog/2019/11/04/drzewo-bogow-i-wladcow/ (05.04.2023).
  14. Lasy Państwowe (2014). Lasy Państwowe: Jabłka na dębach. https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/blogi/blog-lesniczego/jablka-na-debach (05.04.2023).
  15. Harford, R. (2020). Oak. https://www.eatweeds.co.uk/oak-quercus-robur (05.04.2023).
  16. Coughlan, S. (2023). BBC: Extremely fragile coronation chair being restored. https://www.bbc.com/news/uk-64798077 (05.04.2023).
  17. The National News (2023). New detail discovered in coronation chair decoration. https://www.thenationalnews.com/world/uk-news/2023/03/01/new-detail-discovered-in-coronation-chair-decorations/ (05.04.2023).

Autor

Franciszek Kędzierski — student dietetyki na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Interesuje się również tradycjami brytyjskimi oraz fotografią.

Leave a Reply

Your email address will not be published.