Jak wszyscy wiemy, jedzenie to pokarm podtrzymujący nasze życie i zaspokajający najważniejsze potrzeby biologiczne, społeczne i psychospołeczne. Jednym z nich jest bez wątpienia czekolada, znana na całym świecie jako bardzo chętnie kupowany wyrób cukierniczy sporządzany z ziarna kakaowca (Theobroma cacao L). Dla wielu osób czekolada jest formą „leku”, „pocieszenia”, „zaspokojenia potrzeb”, a nawet wręcz „narkotyku”, gdyż już sam jej zapach może wywołać „złudne” poczucie szczęścia i poprawić gorszy nastrój.

Dzisiaj na rynku istnieje wiele czekolad, nawet dla tych najbardziej wybrednych smakoszy. Z łatwością dostaniemy w sklepach polskich i zagranicznych czekoladę gorzką, mleczną, białą (wyzbytą miazgi kakaowej), różową, nadziewaną (owocami, cukierkami, karmelem, ciasteczkami) czy z bakaliami, a każda z nich zachwyca nas swoimi walorami smakowymi.

Z uwagi jednak na bogactwo substancji aktywnych, czekolada ma nam do zaoferowania coś znacznie więcej niż tylko wyborny smak i zapach. Czy jednak można ją spożywać bez ograniczeń?

Krótka historia czekolady

Pierwsze uprawy czekolady na świecie były już ponad 3 tysiące lat temu na terenach Ameryki Środkowej, a zwyczaj picia czekolady zapoczątkowały ludy Majów, Azteków i Olmeków, którzy czekoladowy napój łączyli z wodą, miodem, chili i mąką kukurydzianą. Wierzyli, że jego spożywanie zapewni im wielką moc, mądrość, nadludzką siłę i wspomoże pracę osłabionego organizmu. Wykorzystywali oni również kakao do poprawy własnego wyglądu i jako walutę, określając czekoladę przez długi czas darem od bogów.

Botaniczna nazwa rodzajowa Theobroma wywodzi się z języka greckiego i oznacza „pokarm bogów” – od słów theos (θεός), czyli „bóg” lub „boski”, oraz broma (βρῶμα), co znaczy „pokarm”. Natomiast nazwa gatunkowa cacao to hispanizacja określenia stosowanego w językach rdzennych ludów Mezoameryki, takich jak kakaw w językach Tzeltal, K’iche’ i klasycznym majańskim oraz cacahuatl w języku nahuatl, oznaczającego „ziarno drzewa kakaowego”.

W Europie ziarna kakao pojawiły się dopiero w XVI w., ale początkowo nie uznawano jego cudownych walorów smakowych. Zaczęło się to jednak zmieniać na przestrzeni lat kiedy to zainteresowanie czekoladą znacznie wzrosło i była ona produktem dostępnym jedynie dla tych najbogatszych. Wówczas to czekoladę uważano za afrodyzjak (co z resztą jest do dziś), a aby złagodzić jej smak dodawano wówczas do niej mleko i jakże cenne w tych czasach przyprawy – wanilię, anyż, cynamon, kardamon czy gałkę muszkatołową.

Rewolucja przemysłu czekoladowego nastąpiła dopiero u progu XIX w., gdyż wtedy pojawiły się już pierwsze tabliczki czekolady, a sam produkt latami spożywano wyłącznie dla własnej przyjemności, uważając iż przyczynia się on do próchnicy dzieci czy otyłości wśród dorosłych (co stanowi zagrożenie w czasach współczesnych). Tak naprawdę dopiero niedawno odkryto jej korzystne właściwości na ludzkie zdrowie, nadal jednak podkreślając, że czekolada może negatywnie wpływać na rozwój i pracę organizmu.

Historia naturalna przypraw (wyd. II) | Aleksander K. Smakosz

Kup teraz

Właściwości medyczne czekolady

Powszechnie uznaje się, że czekolada, zwłaszcza ta gorzka, dzięki zawartym substancjom, ma wiele korzyści zdrowotnych, bo znajduje się w niej 70 procent miazgi kakaowej, a im wyższa jej zawartość, tym więcej składników pozytywnych dla zdrowia taka czekolada posiada.

W czekoladzie znajduje się wiele substancji, dobroczynnie wpływających na organizm, przede wszystkim magnez, żelazo, potas, cynk i przeciwutleniacze spowalniające starzenie.

Jej spożywanie, oczywiście w rozsądnych ilościach, ma wówczas poprawić krążenie krwi, znacznie zmniejszyć ryzyko pojawienia się nowotworów, udaru mózgu i chorób serca, obniżyć wysokie ciśnienie (w tym tętnicze), zwiększyć insulinowrażliwość, a zarazem obniżyć insulinoodporność, wyciszyć i poprawić zły nastrój, zniwelować stres, pomóc w regencji komórek b – trzustki, usprawnić pracę mózgu i układu odpornościowego, złagodzić zły cholesterol, poprawić tolerancję glukozy, a nawet zapobiec rozwijającej się próchnicy.

Na to wszystko mają wpływ występujące w czekoladzie wspomniane flawonoidy działające jako przeciwutleniacze, teobromina pobudzająca układ nerwowy, polifenole rozkurczające nasze naczynia krwionośne, potas oraz magnez jakże istotny dla pracy ludzkiego układu nerwowego. Ich wadą jest jednak wspomniana zbyt wysoka zawartość tłuszczu i niedobrego cukru, zwłaszcza pojawiających się w czekoladach mlecznych (ciemnej i białej).

Mimo przytoczonych licznych właściwości zdrowotnych, spożywanie czekolady powinno być jednak ograniczone. Unikać powinny jej głównie osoby z nawracającą chorobą refluksową przełyku, kamicą nerkową, podatnym na zgagę, bóle głowy (aczkolwiek czekolada sama w sobie powinna je znacznie łagodzić), cierpiącym na trądzik pospolity nastolatkom i uczulonym na laktozę.

Czytaj także: Pączki i tłusty czwartek: krótka historia

Skład czekolady

Czekolada to produkt wysokotłuszczowy, o niższej gęstości odżywczej, z dużą ilością cukru (sacharozy) i zbyt wysoką kalorycznością (na 100 g przypada tutaj nawet 300–600 kcal) zmieniająca się z uwagi na różnego rodzaju dodatki w niej użyte jak chociażby słodkie nadzienia czy orzechy (laskowe, migdały). Nie zawiera ona też zbyt wiele składników mineralnych i witamin aczkolwiek wyroby z ziarna kakaowego, miazgi orzechowej bądź migdałowej posiadają relatywnie duży poziom tych elementów.

Należy pamiętać, sięgając po coś słodkiego (w tym również czekoladę), że występują w nich groźne dla nas syrop glukozowo-fruktozowy, olej palmowy, sztuczne barwniki, aromaty, regulatory kwasowości, a zamiennikami cukru w wyrobach czekoladowych bądź też czekoladopodobnych są przeważnie sztuczne substancje słodzące jak aspartan (najbardziej niebezpieczny, wręcz 160 razy słodszy od sacharozy), mannintol (60% słodkości sacharozy), acesulfan K (100 razy słodszy od sacharozy) i sorbitol (połowę słodszy
od sacharozy, stosowany głównie do czekolady, deserów, dżemów). Najbezpieczniejszymi czekoladami są te z naturalnym emulgatorami jak lecytyny roślinne, a zamiennikami cukru są erytrytol i ksylitol.

Czytaj także: Od oleju rzepakowego do kokosowego: najbardziej wartościowe oleje. Między historią a współczesnością

Zastosowanie czekolady w kuchni

Czekolada to bardzo wszechstronny składnik, bardzo łatwy do wykorzystania w kuchni w wielu potrawach. Idealnie nadaje się ona do pieczenia brownie, tortów (Szwarcwaldzki), ciast, ciasteczek (do posypania kawałkami czekolady), płynnego lava cake czy fondant.

W przypadku potraw wytrawnych bardzo mocno podkreśla ona smak i kolor danej potrawy, wspaniale komponuje się z mięsami, w tym także jako sos do kaczki, jagnięciny, wołowiny czy indyka. Podobnie jest przy tworzeniu polewy, którą tworzy się przez łączenie gorzkiej czekolady z gorącym bulionem i szczyptą cynamonu, dodając dla wyrazistego smaku szczyptę papryczki chili.

Z kolei czekolada pitna w obecnych czasach ma grono zagorzałych zwolenników, a do jej sporządzenia wykorzystuje się każdą jej odmianę (w ofercie marketów jest dużo propozycji gotowych czekolad z Wedla, Milki o rozmaitych smakach – faworytem ta o smaku marcepanu i piernika).

Doskonale łączy się ją z cynamonem, wanilią, chili, owocami (bananem, malinami, truskawkami, pomarańczą), kokosem, jak również z wieloma alkoholami – rumem, amaretto, whisky czy adwokatem. Nie ma bowiem lepszego sposobu na chandrę niż kubek gorącej czekolady z ulubionymi dodatkami, w tym z bitą śmietaną i piankami marshmallow.

Czytaj także: Cukrzyca jako współczesna choroba cywilizacyjna

Czekolada, a kultura

Czekolada jest również obecna we współczesnej kulturze. Powstają na jej temat liczne powieści romantyczne polskich i zagranicznych autorów (przeznaczone głównie dla kobiet np. „Czekolada” Joanne Harris, „Życie jak czekolada” Agnieszki Zakrzewskiej) oraz różnego rodzaju filmy (słynny „Willy Wonka i fabryka czekolady” z Johnym Deppem czy horror klasy B „Krew jak czekolada”), których to tematem wiodącym jest ten słodki przysmak dzieci oraz dorosłych.

Podsumowanie

Czekolada, jako najbardziej popularny produkt spożywczy na świecie, produkowana oraz konsumowana jest na szeroką skalę. Rynek wyrobów czekoladowych nieustannie się rozwija, gdyż ma spore zapotrzebowanie pośród mieszkańców wszystkich kontynentów.

Znane firmy czekolad, jak chociażby Wedel (1 cukiernia pojawiła się w 1851 r. w Warszawie), Lindt (jej założycielem był syn farmaceuty Rudolf Lindt, w 1879 r. otworzył małą cukiernię w Bernie) i Milka (Phelippe Sucahrd rozpoczął produkcję czekolady w 1826 r. w Serrieres) zbijają rocznie fortuny na swoich produktach, ciągle jednak udoskonalanych. Podobnie rzecz się ma z kawiarniami oferującymi nam rozmaite czekolady, których jest całkiem dużo na rynku; pijalnia Mount Blanc (powstała w wyniku współpracy z belgijskimi producentami czekolady gdyż to w Belgii narodził się pomysł na pijalnie), Starbucks (otwarty 30.03.1971 r. w USA), Wedel i grono lokalnych czekoladziarni, a które to w swoim asortymencie prócz czekoladowych i kawowych napojów sprzedają też wyroby z czekolady.

Wbrew temu, co mówią dzisiejsi dietetycy, czekolada tak jak każdy inny produkt, spożywana w odpowiedniej ilości i z dobrym składem, może stanowić element dobrze zbilansowanej diety, a w przypadku czekolady gorzkiej nawet usprawnić pracę naszego organizmu.

Bibliografia

• Coe Douglas, M., Coe Sophie, D. (2024). Prawdziwa historia czekolady. Tłum. E. Klekot. PIW.
• Gawęcki, J., Hryniewieczki, L. (2000). Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Joyeux, H., Berton, J. (2021). Jak leczyć się czekoladą. Wydawnictwo AA.
• Niewiadomska, I., Kulik, A., Hajduk, A. (2005). Jedzenie. Wydawnictwo KUL.
• Pietersen, C., Bardi, C. (2010). Złota księga czekolady. Tłum. J. Smulko. Wydawnictwo Olesiejuk.
• Tilling, M. (2017). Tajniki czekolady. Wydawnictwo APN PROMISE.