Ból i choroby znane są ludzkości od zarania dziejów. Ludzi od zawsze nękały przeróżne dolegliwości związane z bólem
całego ciała jak i wieloma innymi schorzeniami, które bardzo często destabilizowały porządek dnia codziennego. Próbowano radzić sobie różnymi sposobami, z czego oczywiście najpewniejszym wydawała się wizyta u specjalisty — lekarza. W czasach panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jeden z ówczesnych lekarzy Krystian Jakub Moneta szczycił się stosowaniem jednego lekarstwa na wszystkie dolegliwości.

Jak reklamował swoje pigułki na ból lekarz ostatniego Króla Polski? Jakie były zasady ordynowania tego leku? Co nam to mówi o medycynie osiemnastego stulecia? To niektóre z kwestii, które zostały poniżej omówione.

Kim był Krystian Jakub Moneta?

Wymieniony na początku był medykiem wojewody witebskiego Józefa Sołłohuba, a następnie został konsyliarzem i nadwornym lekarzem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W swojej twórczości zajmował się w dużej mierze balneologią (napisał między innymi pracę o leczeniu zimną wodą górnych dróg oddechowych) oraz leczeniem bólu.

Był żonaty, a z tego związku miał syna, Jakuba. Przez pewien czas przebywał na dworze królewskim, pełniąc tam funkcję medyka monarchy, później niestety brak jest o nim informacji. Wiadomo, że zmarł 27 lutego 1792 roku w Gdańsku. Pozostawił po sobie jedno z ciekawszych źródeł dotyczący leczenia bólu Pigułki balsamiczne rozwalniające y ból krzyżów uśmierzające, wydane najprawdopodobniej w 1780 roku w Warszawie. Na uwagę zasługuje jeszcze praca Sposób ratowania ludzi, których pies lub inne zwierzę ukąsiły, gdzie zajął się on kwestiami leczenia wścieklizny.

Na co chorował polski szlachcic? Choroby epidemiczne wśród Radziwiłłów w XVIII wieku

Farmacja i farmaceutyki w dziełach kultury | Aleksander K. Smakosz & Mateusz Dąsal (red.)

Zioła, surowce lecznicze i produkty lecznicze w dziełach kultury dawnych i współczesnych.

Do zestawów dodajemy okazyjne zakładki

36,00 zł – 82,00 zł

Poprzednia najniższa cena: 36,00 zł.

Kup teraz

Pigułki balsamiczne – medykament na wszystko?

Jak powszechnie wiadomo, ciało ludzkie z biegiem czasu zaczyna odczuwać coraz większe dolegliwości. Wraz z wiekiem bowiem zaczynają pojawiać się liczne schorzenia i choroby, których nie sposób uniknąć. Monet pisał o tym tak:

Odczuwanie pewnych schorzeń zależne było od wieku oraz stanu zdrowia. Krystian Jakub Monet zastanawiał się nad możliwością leczenia, która wydłuży ludzkie życie:

Interesujący mnie medyk nadmienił także kogo w dużej mierze mógł być podatny na choroby: „[…] osoby, które sobie więcey niż inni wygód życia dać i lepszemi potrawy żywić się mogą” .

Dla zachowania dobrego zdrowia, o czym powszechnie wiedziano, należało zachować we wszystkim zdrowy umiar. Zbyt obfite spożywanie nieodpowiednich dla organizmu pokarmów mogła właśnie przyczynić się do powstawania różnych chorób, bowiem: „[…] zbytek pokarmu, a niedostatek ruchu pierwszym tey choroby są źródłem”.

Z odpowiednim podejściem do jedzenia, a także do poruszania się zagwarantowałoby się takim osobom, że: „[…] bez wszelkich obeyść mogły Lekarstwa”.

Niestety nie zawsze takie zażywanie ruchu było skuteczną metodą do pozbycia się dolegliwości. Wówczas bardzo ważne stawały się ówczesne medykamenty (niejednokrotnie wręcz pilnie wymagane), które miały za zadanie zwalczyć w organizmie wszelkie choroby. Stworzeniem takiego uniwersalnego leku zajął się Krystian Jakub Monet w czasie swojej pracy na dworze ostatniego króla polskiego:

Co miały leczyć pigułki?

Najbardziej interesującą jednak kwestią w przypadku tych środków medycznych jest ich wykorzystywanie w celach leczniczych. Na początku tego krótkiego dzieła lekarza króla dowiadujemy się, że powstało ono, aby wspomagać leczenie dolegliwości bólowych nękających polskie społeczeństwo. Autor sam przyglądając się ówczesnemu stanowi medycyny dostrzegł, że niewielu potrafiło w jakikolwiek sposób pomóc ludziom w zwalczaniu tej dolegliwości. Monet wymienił tutaj szereg ludzkich schorzeń, nie tylko tych związanych z samym bólem krzyża, ale również z codziennymi, często uniemożliwiającymi normalne funkcjonowanie dolegliwościami:

To wszystko miało zostać cudownie uleczone dzięki odpowiedniemu zażywaniu pigułek. Nie były to jednak wszystkie schorzenia, na które miał być rzekomo pomocny wynalazek medyka dworskiego. Sam autor napisał, że kobietom jego pigułki miały pomagać jeszcze na typowo kobiece dolegliwości — „[…] nie regularne płynienie tey płci przyzwoite, które z wielkim rżnięciem następywać zwykło, albo zupełne onego zatrzymanie, bladość twarzy, płynienie biała, kurcze, mdłośc, a czasem i febrę sprawujące”.

Większość jednak lekarzy tamtego okresu uznawała, że wspomniane kobiece dolegliwości bardzo często występowały pod określeniem histerii czy nerwicy. Bez względu jednak na to lekarstwo Moneta należało je spożywać do czasu, aż pewne problemy po prostu znikną.

Sposób przyjmowania pigułek

W swoim dziele interesujący mnie medyk, prócz wskazania powodów do zażywania jego nowego leku, zapisał również w jaki dokładnie sposób należałoby to czynić. Określił on także ich składniki oraz proporcje. Oczywiście jeżeli nie było poprawy stanu zdrowia pacjenta wówczas Monet zalecał, że: „[…] długo to Lekarstwo brać”.

W przypadku osób, które w tamtych czasach z różnych powodów nie miały dostępu do innych leków, autor broszury zalecał, aby kupowali więcej pigułek, ponieważ brak sumiennego ich przyjmowania, oczywiście w odpowiedniej ilości, mógł sprawić, że dana choroba lub dolegliwość mogła powrócić:

Niejednokrotnie w celu ostatecznego powrotu zdrowia musiano zażyć kilka opakować wymyślonych przez Moneta pigułek: „[…] 7 lub 8 puszek […] nim się do zupełnego przyszło zdrowia”.

Pigułki na niepłodność

Bardzo interesującym faktem jest to, że w dziele doktora Moneta wspomniano, że oprócz leczenia standardowych dolegliwości kobiecych, pigułki miały wspomagać leczenie niepłodności, która była często występującą dolegliwości epoki oświecenia. Medyk podawał w swoim dziele przykłady kobiet, które przez wiele lat nie mogły doczekać się potomstwa. Wszystko zmieniło się po zażyciu pigułek stworzonych przez królewskiego: „[…]przez 8 lub 9 lat nie płodne żyły w małżeństwie, po zażywaniu tych Pigułek, brzemiennymi zostały. […] niektóre bywszy przez 10 lub 12 lat bez nadziei […] za braniem rzeczonego lekarstwa, kilkorga dzieci matkami się stały”.

Analizowane lekarstwo miało także pomagać na gwałtowne występujące już po narodzinach dziecka.

Patrz również: Czynniki wpływające na epidemię niepłodności

Dieta według Moneta

Poza wspomnianymi w temacie pigułkami, lekarz królewski w swoim dziele zalecał leczenie różnych chorób dietą. Uważał on, że podstawą zdrowia człowieka jest w dużej mierze właściwe odżywianie. Dodatkowo stanowi ono ważny element wspomagający leczenie osoby chorej — potrafiła wspomóc wycieńczony dolegliwościami organizm. Monet określił w swoim dziele dietę jako: „[…] mierność w iedzeniu”.

Przede wszystkim należało zatem unikać —[…] potraw trudnych do strawienia: mięsa twardego, słonego, wędzonego i tłustego”, a interesujący mnie medyk zaleca w jego konsumpcji zdecydowany umiar. Podobnie należało postępować z potrawami wyrabianych z mąki. Zalecano również powstrzymanie się ze spożywaniem: „[…] sera, grzybów, iarzyn […] kwaśney kapusty i rzepy.

Podobnie Monet potraktował kwestię spożywania alkoholu twierdząc, że należy to czynić z umiarem:

Nie samą dietą żyje człowiek…

Dieta, jak zostało wspomniane, była bardzo istotnym składnikiem leczenia. Warto jednak było podczas choroby czy dolegliwości zażywać nie tylko odpowiednie leki (jak wspomniane pigułki balsamiczne) czy stosować odpowiednią dietę, ale w miarę możliwości wychodzić również na świeże powietrze. Zażywanie więc pigułek Moneta nie usprawiedliwiało chorego do braku ruchu. Pacjent mógł, a nawet powinien:

„[…] wychodzić, lub wyjeżdżać dla zażycia świeżego powietrza:. Oprócz tego istotny był oczywiście stan umysłu osoby chorej. Należało wiec mieć na uwadze: „[…] spokoyność i wesołość umysłu”.

Monet pokusił się również o uwagi dotyczące swoich pacjentów i zalecał, aby stosowali się do tego wszystkiego, co w swoim dziele opisał. Najważniejsze było jednak, że chorzy: „[…] za używaniem tych pigułek, wkrótce do zupełnego przyidą zdrowia”.

W stwierdzeniu tym widoczna jest pewność, co do skuteczności wynalezionego leku, który miał także pomóc nie tylko Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, ale również reszcie społeczeństwa doby stanisławowskiej. Na ostatniej stronie swojej broszury wymienił także miejsca, gdzie można było kupić jego pigułki, czyli w: Krakowie, Warszawie i Lublinie.

Patrz również: Od oleju rzepakowego do kokosowego: najbardziej wartościowe oleje. Między historią a współczesnością

Podusmowanie

Dzieło Krystiana Jakuba Moneta i metody przez niego stosowane nie było może wyjątkowe, a samo dzieło niezbyt obszerne. Wpisuje się ono w ówczesne kierunki rozwoju medycyny i odnalezienia cudownego leku na większość dolegliwości. Bez wątpienia wpływało to także na rozwój ówczesnej medycyny i poszukiwanie alternatywnych dróg rozwiązania problemu bólu różnej proweniencji i nasilenia. Warto tu wspomnieć o bezpieczeństwie analizowanych pigułek, które sam autor określił w taki sposób: „[…] nigdy szkodliwemi nie były, ani naymnieyszego nie sprawiły niebezpieczeństwa” . Były po prostu kolejnym medykamentem, który miał pomagać społeczeństwu w dawnej Rzeczyspospolitej.

Bibliografia

• Brzeziński, T. (1988). Historia medycyny. Warszawa.
• Gajda, Z. (2011). Do historii medycyny wprowadzenie, Kraków.
• Forsyth, M. (2017). Krótka historia pijaństwa. Na rauszu przez wieki. Jak, dlaczego, gdzie i kiedy człowiek popijał, przeł.
• Korombel, P., Poznań. Karpiński, A. (2015). Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku. Warszawa.
• Kocel, W. (2017), Trudna sztuka babienia. Kultura medyczna Polski drugiej połowy XVIII wieku. Katowice.
• Kośmiński, S. (1888). Słownik lekarzów polskich. Warszawa.
• Libera, Z. (1995), Medycyna ludowa. Chłopski rozsądek czy gminna fantazja?. Wrocław.
• Moneta, K. J. (1780). Pigułki balsamiczne rozwalniające y ból krzyżów uśmierzające. Warszawa.
• Noszczyk, W. (2015), Dzieje medycyny w Polsce. Opracowania i szkice, t. 1. Warszawa.
• Seyda, B. (1994) Dzieje medycyny w zarysie. Warszawa.
• Słonecki, J. (2011). Zdrowie na własne życzenie,.Warszawa.
• Szajewski, J. (2005). Szlachetne zdrowie. Porady starego doktora. Warszawa.
• Szpilczyński, S. (1956). Z dziejów przesądu i zabobonu w lecznictwie. Warszawa.
• Szumowski, W. (1994). Historia medycyny filozoficznie ujęta. Warszawa.
• Vigarello, G. (1997). Historia zdrowia i choroby. Od średniowiecza do współczesności, przeł. Szymańska, M. Warszawa.